Rozliczenia funkcjonariuszy Informacji Wojskowej za stosowanie niedozwolonych metod śledczych w latach 1953-1959

Niniejsza praca ma na celu przedstawienie przebiegu rozliczeń łamania prawa przez funkcjonariuszy organów Informacji Wojska Polskiego w Polsce Ludowej. Rozliczenia te odbywały się na trzech płaszczyznach: rozliczeń wewnętrznych, prac komisji podległych kierownictwu Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej oraz postępowań karnych. Kluczowe jest pytanie: na ile - podczas zebrań organizacji partyjnej GZI MON, posiedzeń Komisji do zbadania odpowiedzialności byłych pracowników Głównego Zarządu Informacji, Naczelnej Prokuratury Wojskowej i Najwyższego Sądu Wojskowego oraz komisji powstałej na VIII Plenum KC PZPR - chodziło o ustalenie prawdy a na ile była to próba ochrony interesów podyktowanych względami politycznymi lub osobistymi? Do tej pory historycy bardziej interesowali się przebiegiem analogicznych procesów dotyczących Ministerstwa Bezpieczeństwa Publicznego. Niniejsza praca ma szansę zapełnić tę lukę. Przedstawiono w niej przebieg rozliczeń organów śledczych kontrwywiadu wojskowego PRL na wszystkich trzech płaszczyznach, ich konsekwencje i rzeczywiste intencje osób przeprowadzających te rozliczenia. Z ustaleń autora wynika, że obie komisje działały w atmosferze napięcia, podyktowanego sytuacją polityczną i nie były w stanie wyjaśnić wszystkich spraw do końca. Komisja wewnętrzna, działająca przy Głównym Zarządzie Informacji, swoje działania prowadziła w sposób wyjątkowo selektywny, biorąc pod uwagę jedynie te sprawy, w których poszkodowanymi byli funkcjonariusze tej instytucji. Działo się tak mimo wielu dyskusji, przeprowadzanych zarówno na odprawach służbowych jak i na posiedzeniach organizacji partyjnej, dotyczących uprzedniego nieprzestrzegania prawa i znęcania się nad więźniami przez oficerów i żołnierzy organów Informacji. Proces sądowy, który toczył się w 1959 roku, był ściśle monitorowany przez aparat partyjno-państwowy a do osądzenia tych radzieckich oficerów, którzy nadzorowali działalność kontrwywiadu wojskowego Polski Ludowej, nigdy nie doszło. To przecież oni powinni w pierwszej kolejności zasiąść na ławie oskarżonych. Jeden z nich stanął w Związku Radzieckim przed sądem, ale nie z powodu czynów, których dopuścił się w Polsce.

This thesis aims to present the course of reckoning of law violations by the Information Services of the Polish Army in the People's Republic of Poland. The reckoning took place on three levels: internal reckoning, the work of commissions subordinate to the leadership of the Polish United Workers' Party, and criminal proceedings. It is essential to establish whether, and to what extent, the proceedings of the commissions were to establish the truth or merely an attempt to protect interests dictated by political or personal considerations. So far, historians have primarily focused on the proceedings related to the Ministry of Public Security in similar contexts. This study aims to fill that gap by presenting the processes of the reckoning within the investigative bodies of the military counterintelligence of the Polish People’s Republic on all three levels, examining their consequences and the actual intentions of those conducting the proceedings. The findings suggest that both commissions operated under a tense atmosphere caused by the political situation and were unable to fully resolve all cases. The internal commission, functioning within the Main Directorate of Information, carried out its activities in an exceptionally selective manner, addressing only those cases in which the victims were officials of the institution itself. This occurred despite numerous discussions held during both official briefings and party organization meetings, which addressed prior violations of law and abuse of detainees by officers and soldiers of the Information bodies. The trial, which took in 1959, was closely monitored by the party-state apparatus, and the trial of those Soviet officers who supervised the activities of the military couterintelligence of the People's Republic of Poland never took place. They were the ones who should have been in the dock in the firs place. One of them was put on trial in the Soviet Union, but not because of the acts he committed in Poland.