Das Motiv der Puppe in der Literatur des 19. Jahrhunderts

Celem niniejszej pracy jest analiza motywu lalki w literaturze XIX wieku, ze szczególnym uwzględnieniem automatów i powołanych do życia tworów, które przypominają wyglądem ludzi. Punktem wyjścia jest powieść Mary Shelley Frankenstein albo: Współczesny Prometeusz (Frankenstein; or, The Modern Prometheus) jako refleksja nad granicami między materią martwą i ożywioną. Następnie omawiam O teatrze marionetek (Über das Marionettentheater) Heinricha von Kleista w kontekście filozoficznych rozważań nad wolnością, świadomością i doskonałością ruchu. W dalszej części pracy przywołuję motywy homunkulusa i kobiecych lalek. Centralny rozdział pracy poświęcony jest opowiadaniu Piaskun (Der Sandmann) E.T.A. Hoffmanna. Przyglądam się w nim postaci ożywionej lalki Olimpii, analizuję jej relacje z Nathanaelem i zestawiam ją (na zasadzie kontrastu) z narzeczoną protagonisty Klarą. Podejmuję również wątek narcyzmu, oka i złudzenia, a w oparciu o filozofię Kartezjusza i pisma Freuda zastanawiam się nad problematyką podmiotowości, nieświadomości i projekcji w odniesieniu do ożywionej lalki. Całość zamyka interpretacja ust Olimpii jako symbolu milczenia oraz podsumowanie wpływu motywu lalki na rozwój refleksji psychologicznej i filozoficznej w XIX wieku.

The aim of this work is to analyze the motif of the puppet in 19th-century literature, with particular emphasis on automata and creatures brought to life that resemble humans in appearance. The starting point is Mary Shelley's novel Frankenstein; or, The Modern Prometheus as a reflection on the boundaries between dead and animate matter. Then I discuss Heinrich von Kleist's On the Marionette Theatre (Über das Marionettentheater) in the context of philosophical considerations on freedom, consciousness, and the perfection of movement. In the further part of the work, I invoke the motifs of the homunculus and female puppets. The central chapter of the work is devoted to the story The Sandman (Der Sandmann) by E.T.A. Hoffmann. In it, I look at the character of the animated puppet Olimpia, analyze her relationship with Nathanael, and compare her (by contrast) with the protagonist's fiancée Klara. I also take up the topic of narcissism, the eye and illusion, and based on the philosophy of Descartes and the writings of Freud, I consider the issues of subjectivity, unconsciousness and projection in relation to the animated doll. The whole ends with an interpretation of Olimpia's mouth as a symbol of silence and a summary of the influence of the doll motif on the development of psychological and philosophical reflection in the 19th century.

Ziel dieser Arbeit ist die Analyse des Puppenmotivs in der Literatur des 19. Jahrhunderts, mit besonderem Augenmerk auf Automaten und zum Leben erweckte Kreaturen, die in ihrem Aussehen Menschen ähneln. Ausgangspunkt ist Mary Shelleys Roman „Frankenstein oder Der moderne Prometheus“ als Reflexion über die Grenzen zwischen toter und lebender Materie. Als nächstes diskutiere ich Heinrich von Kleists „Über das Marionettentheater“ im Kontext philosophischer Überlegungen zu Freiheit, Bewusstsein und der Vollkommenheit der Bewegung. Im weiteren Teil der Arbeit greife ich die Motive des Homunkulus und der weiblichen Puppen auf. Das zentrale Kapitel des Werkes ist der Erzählung „Der Sandmann“ von E.T.A. gewidmet. Hoffmann. Darin betrachte ich den Charakter der Puppe Olimpia, analysiere ihre Beziehung zu Nathanael und stelle sie (im Kontrast) der Verlobten des Protagonisten Klara gegenüber. Ich greife auch den Faden des Narzissmus, des Auges und der Illusion auf und denke, ausgehend von der Philosophie von Descartes und den Schriften von Freud, über die Themen Subjektivität, Unbewusstes und Projektion in Bezug auf eine lebende Puppe nach. Den Abschluss bildet eine Interpretation von Olimpias Mund als Symbol des Schweigens und eine Zusammenfassung des Einflusses des Puppenmotivs auf die Entwicklung der psychologischen und philosophischen Reflexion im 19. Jahrhundert.