Spotkanie z przodkami. Kult czumba w wyobrażeniach i dyskursie mieszkańców malgaskiego miasta Mahajanga

Praca dotyczy różnorodnych wyobrażeń i dyskursów funkcjonujących wśród mieszkańców malgaskiego miasta Mahajanga, odnoszących się do kultu oraz ceremonii zwanej czumba. Przedmiotem badania była różnorodność postrzegania, odbioru i wypowiadania się na temat fenomenu, jakim jest współcześnie kult czumba. Wielość różnych punktów widzenia oraz kontekstów, z których pochodzą wypowiedzi zebrane przeze mnie podczas badań terenowych, postrzegam w powiązaniu z ich płaszczyzną performatywną. Znaczenia i indywidualne interpretacje kultu czumba są bowiem tworzone w procesie społecznej wymiany informacji i wykraczają poza sferę werbalną, angażując ciało i aktywizując wyobraźnię. Składają się one nie tylko na codzienność i pojmowanie teraźniejszości przez mieszkańców Mahajanga, ale także na obraz jednego z najbardziej dynamicznych i żywych tradycji malgaskich związanych z kultem przodków. Termin czumba odnosi się na Madagaskarze do czterech zjawisk: do kultu zmarłych przodków, ceremonii stanowiącej sedno tego kultu, pośrednika ducha i do samego ducha przodka. Ceremonia czumba, odbywa się na życzenie tzw. „klientów” i polega na urzeczywistnieniu spotkania z duchem określonego przodka ucieleśnionym w wybranym przez niego medium. Mając na uwadze rosnącą popularność fenomenu czumba, jego wyjątkową żywotność na tle innych przejawów kultu przodków na Madagaskarze i wreszcie – brak opracowanych wyników badań współczesnej formy kultu czumba w mieście, uznawanym za jego centrum – uznałam za istotne podjęcie próby opracowania wyobrażeń z nim związanych. Po wstępnym rozpoznaniu tematu, wyszłam z założenia, że kult oddziałujący nie tylko na wyznawców, ale także na postronnych obserwatorów, należy rozpatrywać jako pewien fenomen, holistyczną rzeczywistość obejmującą całość życia społecznego. Przyjmując formułę opisu tego samego zjawiska z wielu różnych punktów widzenia - swoistego „odwrócenia” klasycznego podejścia badawczego, zakładającego wyjaśnienie danego zjawiska zgodnie z ustaloną a priori metodą i podejściem badawczym typu etic – dokonuję analizy różnorodności dyskursów związanych z czumba, ukazując tym samym ich oddziaływanie na codzienność, kontekst społeczny i kulturowy miasta Mahajanga. Celem pracy jest wyłonienie wielości „sensów” kultu czumba odpowiadających wyobrażeniom moich rozmówców, oraz analiza centralnych dla tego kultu kategorii: spotkania, synkretyzmu i performatywności. Wyłonione podczas badań znaczenia fenomenu czumba, odnoszą się do najważniejszych wartości w światopoglądzie i filozofii Malgaszy: stanowią apoteozę przodków oraz tzw. „sztuki życia”, pełnego doświadczania teraźniejszości. Założeniem pracy jest zatem odejście od kategoryzacji świata dokonywanej zazwyczaj przez badacza zdominowanego przez własne cele i pojęcia badawcze. Uczestnicząc w ceremoniach czumba i rejestrując różnorodne dyskursy oraz wyobrażenia na ten temat, staram się odnaleźć kategorie istotne dla moich rozmówców, w naturalny sposób przez nich nie werbalizowane. Jest to między innymi – kluczowa dla wniosków z moich badań – kategoria spotkania.