Zwischen Vergessen und Erinnern. Erinnerungsdiskurs zum Leben und Werk von Rosa Luxemburg in der Literatur und Kunst

W centrum moich rozważań umieściłam Różę Luksemburg. Wykorzystując narzędzia nauko-we, starałam się prześledzić procesy upamiętniania i zapominania. Co sprawia, że o nie-których postaciach lub wydarzeniach historycznych pamiętamy, a zapominamy o innych? Jak wygląda proces wymazywania z pamięci zbiorowej? Róża Luksemburg to jedna z tych postaci historycznych, o których w Polsce niewiele się mówi. Tak, od czasu do czasu pojawiają się różne inicjatywy, ale zainteresowanie nimi jest marginalne. Nawet w Zamościu, rodzinnym mieście Róży Luksemburg, nie ma już po niej śladu. Wygnano ją z bliskiego jej świata. Zesła-no na wygnanie zapewne dlatego, że sprzeciwiała się odzyskaniu przez Polskę niepodległości. Fakt ten spowodował, że jej oponenci polityczni potraktowali ją jako element obcy i wrogi. Oliwy do ognia dolał fakt, że nie zgadzała się z leninowską wizją rewolucji październikowej. W PRL-u jej prace były publikowane, ale nikt ich nie czytał. Ustawa dekomunizacyjna z 2016 roku prawdopodobnie pozbawiła ją możliwości zaistnienia w przestrzeni publicznej, zapewne nie stanie się także przedmiotem badan naukowych czy debat historycznych. Dziedzictwo polityczne Róży Luxemburg prawdopodobnie zainteresuje jedynie bardzo wąskie grono spe-cjalistów. W Niemczech pamięć o rewolucjoniście kształtuje się inaczej. Co roku 19 stycznia przy jej grobie gromadzi się wiele osób. Miasto Berlin organizuje spacery po miejscach, gdzie mieszkała i pracowała Róża Luksemburg. W miejscu, gdzie wyłowiono jej ciało z kanału, stoi pomnik. Róża Luksemburg jest obecna w twórczości współczesnych artystów. Dużym zasko-czeniem i jednocześnie niezwykłym odkryciem jest dla mnie zespół Einstürzende Neubauten z piosenką „Am Landwehrkanal” z albumu Alles im Allen z 2020 roku. Utwór ten jest dedyko-wany Róży Luksemburg. Jej poglądy na kapitalizm i ekonomię są wciąż aktualne. Jest ważną postacią dla inicjatyw związanych z ekologią i ruchami feministycznymi. Swój renesans Róża Luksemburg obchodzi także za oceanem, w Ameryce Południowej. Nigdzie na świecie jej dzieła nie sprzedają się tak dobrze jak tam. Róża Luksemburg była, jest i zawsze będzie inspi-racją dla wielu ludzi na całym świecie.

I placed Rosa Luxemburg at the centre of my reflections. Using scientific methods, I tried to trace the processes of remembering and forgetting. What makes us remember some historical figures or events and forget others? What does the process of erasing from collective memory look like? Rosa Luxemburg is one of those historical figures about whom little is said in Poland. Yes, various initiatives appear from time to time, but interest in them is marginal. Even in Zamość, Rosa Luxemburg's hometown, there is no trace of her anymore. She was banished from the world that was close to her. She was probably sent into exile because she opposed Poland re-gaining independence. This fact caused her political opponents to treat her as a foreign and hostile element. The fact that she did not agree with Lenin's vision of the October Revolution added fuel to the fire. In the Polish People's Republic, her works were published, but no one have read them. The decommunization act of 2016 probably deprived it of the opportunity to appear in the public space, and it will probably not become the subject of scientific research or historical debates. The political legacy of Rosa Luxemburg will probably be of interest only to a very narrow circle of specialists. In Germany, the memory of the revolutionary is different. Every year on January 19, many people gather at her grave. The city of Berlin organizes walks around the places where Rosa Luxemburg lived and worked. There is a monument in the place where her body was fished out of the canal. Rosa Luxemburg is present in the work of contemporary artists. A big sur-prise and at the same time an extraordinary discovery for me is the band Einstürzende Neubauten with the song Am Landwehrkanal from the album Alles im Allen from 2020. This piece is dedicated to Rosa Luxemburg. Her views on capitalism and economics are still relevant. She is an important figure for initiatives related to ecology and feminist movements. Rosa Luxemburg is also celebrating her renaissance overseas, in South America. Nowhere in the world do her works sell as well as there. Rosa Luxemburg was, is and will always be an inspiration to many people around the world.

Im Mittelpunkt meiner Überlegungen habe ich Rosa Luxemburg gestellt. Mit wissenschaftli-chen Hilfsmitteln habe ich versucht, die Prozesse des Erinnerns und Vergessens darzustellen. Was lässt uns an bestimmte historische Persönlichkeiten oder Ereignisse denken und andere vergessen? Wie sieht der Prozess des Löschens aus dem kollektiven Gedächtnis aus? Rosa Luxemburg ist eine dieser historischen Persönlichkeiten, über die in Polen kaum gesprochen wird. Ja, es tauchen von Zeit zu Zeit einige Initiativen auf, aber sie finden im öffentlichen Raum kein Interesse. Auch in Zamość, der Heimatstadt Rosa Luxemburgs, fehlt von ihr jede Spur. Sie wurde aus einer Welt verbannt, die ihr doch nahe stand. Sie wurde hauptsächlich deshalb ins Exil geschickt, weil sie gegen die Wiedererlangung der Unabhängigkeit Polens war. Diese leidenschaftliche Opposition lieferte ihren Gegnern Argumente, sie als fremdes und feindliches Element zu behandeln. Die Tatsache, dass sie mit Lenins Vision der Sowjetre-volution nicht einverstanden war, goss Öl ins Feuer. Im kommunistischen Polen wurden ihre Werke zwar veröffentlicht, aber nicht gelesen. Das Entkommunisierungsgesetz von 2016 hat ihr wahrscheinlich die Möglichkeit genommen, im öffentlichen Raum auftreten zu können oder sich an historischen Debatten zu beteiligen. Ihr politischer Nachlass dürfte nur für eine kleine Gruppe von Spezialisten interessant sein. In Deutschland ist die Erinnerung an der Revolutionärin anders geprägt. Jedes Jahr am 19. Januar treffen sich viele Menschen an ihrem Grab. Die Stadt Berlin organisiert Spazier-gänge, dort, wo Rosa Luxemburg lebte und arbeitete. An der Stelle, an der ihre Leiche aus dem Kanal gefischt wurde, steht ein Denkmal. Rosa Luxemburg ist im Werk zeitgenössischer Künstler präsent. Eine große Überraschung und gleichzeitig eine außerordentliche Entdeckung ist für mich die Band Einstürzende Neubauten mit ihrem Lied „ Am Landwehrkanal“ aus Alles im Allen von 2020. Dieses Lied ist Rosa Luxemburg gewidmet. Heutzutage sind ihre Ansichten zu Kapitalismus und Wirtschaft interessant. Sie ist wichtig für Initiativen im Zu-sammenhang mit Ökologie und feministischen Bewegungen. Auch auf der anderen Seite des Ozeans in Südamerika wird die Rosa Luxemburg-Renaissance gefeiert. Nirgendwo auf der Welt stehen so viele ihrer Werke zum Verkauf. wie genau dort. Rosa Luxemburg war, ist und wird immer eine Inspiration für viele Menschen auf der ganzen Welt.