Opera Surtitling as a Special Case of Audiovisual Translation

Problematyka tłumaczenia konferencyjnego, audiowizualnego czy multimedialnego bywa w ostatnim czasie poruszana często, co może wiązać się z koniecznością przewartościowania tradycyjnych pojęć translatoryki. Niewątpliwie przyczynia się do tego także szybki rozwój technologii informacyjnych i komunikacyjnych. Pomimo widocznego zainteresowania nowymi dziedzinami translatoryki, wydaje się, że wciąż istnieją zagadnienia, które nie zostały omówione w sposób wyczerpujący. Za przykład może posłużyć metoda nadpisów operowych wprowadzona na początku lat 80. i używana powszechnie w wielu operach na świecie. Głównym celem niniejszej rozprawy doktorskiej jest próba opracowania podstaw teoretycznych procesu opracowania nadpisów operowych w oparciu o wybrane zagadnienia z zakresu semiotyki opery, teorii relewancji oraz teorii przekładu audiowizualnego. Część teoretyczną pracy uzupełnia część praktyczna, w której zaprezentowano badania dotyczące nadpisów w operach krajowych. W oparciu o uzyskane wyniki stwierdzono, że proces opracowania nadpisów operowych jest zadaniem trudnym, bo wymagającym złożonej analizy pewnego kompleksu semiotycznego oraz zastosowania technik, które mają zagwarantować optymalną relewancję przedstawienia operowego. W praktyce natomiast nadpisy operowe postrzegane są jako odzwierciedlanie treści libretta w sposób możliwie najwierniejszy, co często nie wymaga bardziej złożonych analiz czy refleksji na poziomie opracowania poszczególnych tablic. Zadanie realizowane jest nierzadko przez osoby bez przygotowania językowego, nie wspominając o wiedzy z zakresu translatoryki (głównie przekładu audiowizualnego). Powyższe wnioski zostały dodatkowo poparte wynikami badań ankietowych przeprowadzonych pośród widzów operowych, którzy mieli za zadanie ocenić przydatność nadpisów oraz ogólnie rozumianą dostępność przedstawienia z nadpisami. Uwadze widzów nie umknęły błędy językowe, chaotyczny podział tekstu czy nadmiar informacji redundantnych. Wydaje się, że częste porównywanie nadpisów z tłumaczeniem w formie podpisów jest niewystarczające, gdyż nie oddaje w pełni złożoności procesu, którego celem jest stworzenie produktu zintegrowanego z większą całością funkcjonującą w szczególnym kontekście czasowo-przestrzennym.

Nowadays, the subject of conference interpreting, audiovisual or multimedia translation is gaining momentum: it seems that the traditional understanding of certain aspects of translation studies has been challenged with the rapid development of new communication technologies. Despite the growing interest in the new translation activities, there is still a potentially vast area of research. The statement may be true for opera surtitling, which was introduced in the nineteen eighties and has been used in opera companies worldwide ever since, enhancing the operatic performance. This paper is aimed at offering a theoretical framework for surtitling, basing on several factors, including the semiotics of opera, relevance theory or fundamental rules of audiovisual translation. A more illuminating insight into surtitling is provided by means of practical research into surtitling in Poland, which proves that surtitling is not as simple a task as it may seem, demanding a multimodal and multifaceted analysis of an audiovisual complex and requiring a constant struggle to guarantee optimal relevance of the surtitled performance. Surtitles are most often perceived as a transcription of the sung text, with little editing as regards particular surtitle blocks. They are frequently prepared by persons lacking a linguistic background, let alone any translation competence (or more precisely, that of audiovisual translation). The reasoning is additionally supported with the results of a questionnaire on the reception of a surtitled performance circulated among Polish opera-goers, with the respondents pinpointing spelling and grammatical mistakes, illogical text distribution or too much redundant information, which makes surtitles particularly distracting. The conclusions suggest that surtitling, even though too often compared with subtitling, requires an individual and integrated approach, for it functions as yet another element of the operatic performance, facilitating communication in this particular context.