Disengagement in state-society relations in Russia: a regional perspective

Rozprawa ma na celu zidentyfikowanie wzorców i pogłębienie istniejącego stanu wiedzy na temat czynników wpływających na dystans (oddalenie) w stosunkach państwo-społeczeństwo we współczesnej Rosji, zarówno na poziomie regionalnym, jak i na poziomie jednostki, ze szczególnym uwzględnieniem roli czynników regionalnych. Praca odnosi się do koncepcji oddalania się społeczeństwa od państwa (ang. disengagement from the state), która dotyczy intensywności interakcji między społeczeństwem a państwem i jego instytucjami. W koncepcji tej disengagement oznacza brak zaangażowania lub zmniejszające się zaangażowanie (oddalenie lub oddalanie się). Starając się zidentyfikować czynniki wpływające na intensywność interakcji na poziomie regionu, badanie skupia się na specyfice przestrzeni rosyjskiej – jej rozmiarze i strukturze federalnej bazującej na połączeniu kryteriów terytorialnego i etnicznego. Badanie składa się z trzech części, z których każda bazuje na innych danych i stosuje inne podejście analityczne. Pierwsza część wykorzystuje oficjalne dane makro do badania zróżnicowania regionalnego intensywności i wzorca badanego zjawiska oraz do zidentyfikowania czynników wpływających na nie na poziomie regionu, co obejmowało testowanie znaczenia jego statusu federalnego, struktury etnicznej i stopnia peryferyjności. Wykorzystano różne metody analizy wielowymiarowej, m.in. konstrukcję wskaźnika syntetycznego do zmierzenia intensywności zjawiska oraz regresję liniową do ustalenia jej związków z wybranymi charakterystykami regionów. Najciekawsze rezultaty z punktu widzenia dalszych badań uzyskano w odniesieniu do wymiaru ekonomicznego. Pokazały one, że poziom oddalenia w wymiarze ekonomicznym jest najniższy w regionach należących do rosyjskiej Dalekiej Północy, co wskazuje na rolę czynników fizyczno-geograficznych i zależność od ścieżki (ang. path dependence). Model pokazał także, że mieszkańcy regionów zdefiniowanych etnicznie (republik i okręgów autonomicznych) są średnio mniej zdystansowani od państwa niż mieszkańcy obwodów i krajów. Ponadto, udział etnicznych Rosjan w populacji regionu jest pozytywnie skorelowany z oddaleniem społeczeństwa od państwa w wymiarze ekonomicznym w republikach i okręgach autonomicznych, podczas gdy analiza nie dostarcza dowodów na jego znaczenie w obwodach i krajach, co może wskazywać na nierówny dostęp do zasobów publicznych. Druga część oparta jest na danych mikro pochodzących z sondażu Russia Longitudinal Monitoring Survey of Higher School of Economics (RLMS-HSE). Jej celem było zidentyfikowanie czynników wpływających na poziom oddalenia na poziomie indywidualnym, biorąc pod uwagę kontekst regionalny. Z powodu ograniczonych danych, ta część obejmowała jedynie ekonomiczny wymiar zjawiska (rezultaty badania są przedstawione w rozdziale 5 rozprawy) oraz absencję wyborczą reprezentującą wymiar polityczny (rozdział 8). W drugim przypadku szczególny nacisk położono na wpływ społeczno-ekonomicznej zależności od państwa na skłonność do absencji wyborczej. W pierwszym przypadku główny akcent położono na rolę czynnika etnicznego. Wyniki regresji wielopoziomowej wskazują na negatywną zależność między społeczno-ekonomiczną zależnością od państwa a absencją wyborczą, ale tylko w zakresie sektora i formalnego statusu zatrudnienia w głównym miejscu pracy oraz statusu emerytalnego. Wyniki odnośnie wymiaru ekonomicznego pokazują m.in., że to nie czynnik etniczny różnicuje etnicznych Rosjan i narody tytularne. Wskazują jednocześnie, że przedstawiciele grup mniejszościowych są bardziej oddaleni od państwa w wymiarze ekonomicznym niż etniczni Rosjanie i narody tytularne, co może być wynikiem ich większej aktywności lub dyskryminacji. Rezultaty analiz ilościowych dokonanych na danych zastanych zostały uzupełnione o badanie jakościowe – porównawcze studium przypadku bazujące na pogłębionych wywiadach eksperckich przeprowadzonych w dwóch rosyjskich regionach: Tatarstanie i obwodzie jarosławskim – stanowiące trzecią część badania. Część jakościowa miała za zadanie pogłębić wiedzę o czynnikach wpływających na badane zjawisko poprzez osadzenie jej w lokalnym kontekście oraz naświetlić aspekty i sfery nieobjęte badaniami ilościowymi, np. motywacje, jakie stoją za konkretnymi praktykami (które, w rosyjskich realiach, okazały się złożone), oraz niski poziom społecznego i politycznego zaangażowania ludności. Praca wnosi wkład do istniejącego stanu badań w kilku aspektach. Po pierwsze, wprowadza do geografii nowe koncepcje zaczerpnięte z innych dyscyplin i jakościowo rozwinięte. Po drugie, proponuje udoskonalenie istniejących podejść analitycznych używanych do badania interakcji między państwem i społeczeństwem w Rosji, stosując zmodyfikowaną wersję stosunkowo rzadko używanej koncepcji oddalania się od państwa. Po trzecie, rozprawa rzuca nowe światło na zjawisko oddalenia w stosunkach państwo-społeczeństwo, jako że stanowi pierwszą próbę zmierzenia go w sposób ilościowy (zarówno na poziomie regionalnym jak i indywidualnym) i zidentyfikowania jego związków z różnymi charakterystykami społeczno-ekonomicznymi i demograficznymi. Ponadto rozprawa stosuje koncepcję oddalenia w wymiarze ekonomicznym – do tej pory stosowaną głównie w kontekście krajów rozwijających się (przede wszystkim Afryki) – do nowego kontekstu geograficznego – współczesnej Rosji. Praca naświetla także rolę czynnika etnicznego i migracyjnego w kształtowaniu ekonomicznego wymiaru zjawiska oraz rolę statusu federalnego, stanowiąc tym samym wkład do dyskusji na temat specjalnego statusu terytoriów zdefiniowanych etnicznie w Rosji. Dodatkowo praca stanowi wkład to literatury dotyczącej zróżnicowania regionalnego i rozwoju społeczno-ekonomicznego rosyjskich regionów.

This thesis aims at identifying the patterns and deepening existing knowledge on the factors influencing disengagement in state-society relations in contemporary Russia, both on a regional and individual level, focusing, nevertheless, on the role of regional and region-specific characteristics. The concept of disengagement in state-society relations concerns the intensity of interaction between society and the state and its institutions, where little or no interaction, or decreasing interaction, stands for disengagement. Seeking to identify regional level factors influencing the level of disengagement, the study focuses on the specificity of the Russian space – its size and federal structure based on a combination of a territorial and ethnic principle. The study consists of three parts, each based on different data and applying a different analytical approach. The first part utilises official macro data to explore the regional diversity of the intensity and pattern of disengagement and to identify regional level predictors, which involved testing the significance of the federal status of a region, its ethnic structure and level of peripherality. It employs various methods of multivariate analysis, among others, construction of a composite index to measure disengagement and linear regression to determine the relationship between the intensity of disengagement and selected regional characteristics. The most encouraging results concern the economic dimension of disengagement. They revealed that economic disengagement is least intense in regions belonging to the Russian Far North, which points to the role of physical-geographical factors and path dependence. The model also showed that residents of ethnically defined regions tend to be on average less disengaged than residents of oblasts and krays. Moreover, the share of ethnic Russians is positively related to economic disengagement in the former regions, while it does not matter in the latter, which indicates the home rule-related unequal distribution of public resources. The second part was based on micro data coming from the Russia Longitudinal Monitoring Survey of Higher School of Economics (RLMS-HSE). It aimed at identifying factors influencing disengagement on an individual level, taking into account the contextual effects. Due to data limitations, this part of the study covered only the economic dimension of disengagement (results of the analysis are discussed in Chapter 5 of the thesis) and electoral abstention as a manifestation of political disengagement (Chapter 8). In the latter case, I was mostly interested in how socio-economic dependence on the state influences one’s propensity to abstain from voting. In the former, the primary focus was on the role of the ethnic factor. The results of the multilevel regression show that there is a negative association between socio-economic dependence on the state and electoral abstention, but only in regard to the sector and formality of employment in the primary job, and pensioner status. The findings for the economic dimension demonstrate, among other things, that it is not the ethnic factor per se that differentiates ethnic Russians and titular nationalities. They show, however, that representatives of minority ethnic groups are more economically disengaged than ethnic Russians and titular nationalities, all else remaining constant, which may be due to their higher level of activity or to discrimination. The results of quantitative analysis based on secondary data were complemented by a qualitative study – a comparative case study based on in-depth expert interviews conducted in two Russian regions: the Republic of Tatarstan and Yaroslavl Oblast. The third, qualitative part served to deepen the knowledge on the factors influencing disengagement, embedding them in the local context, and to shed some light on aspects and spheres not covered by the quantitative studies, e.g. the motives that stands behind specific practices (which proved to be complex in the Russian reality) and the low prevalence of social and political activism. The study contributes to the existing research in several ways. Firstly, it attempts to introduce into geography several new concepts which are derived from other disciplines and qualitatively expanded. Secondly, it proposes a refinement of the existing analytical approaches used to study interaction between the state and society in Russia, applying a modified version of a relatively underused concept of disengagement from the state. Thirdly, this thesis sheds new light on the phenomenon of disengagement as it constitutes the first attempt to measure it in quantitative terms (both on a regional and individual level) and to identify its relation to various socio-economic and demographic characteristics. In addition to the above, the thesis applies the concept of disengagement in its economic dimension – previously studied mainly in the context of developing countries and applied primarily to African states – to a new geographic context, namely, that of contemporary Russia. Furthermore, it provides insight into the role of ethnic and migration-related factors in Russia as regards economic disengagement and the role of a region’s federal status, informing the discussion on the special status of ethnically defined territories in Russia. Finally, the study adds to the literature on regional diversity and socio-economic development of Russian regions.