Uniwersytet, czyli o "upartym obstawaniu przy regułach dobrego używania intelektu"

Uniwersytet ma dualną naturę: z jednej strony jest wspólnotą uczonych działających w imię tych samych wartości oraz przestrzegających tych samych zasad metodologicznych. Uniwersytet w tym wymiarze istnieje „po coś” – żeby odkrywać prawdę i przekazywać ją innym. Z drugiej strony, jest organizacją, która do swojego funkcjonowania potrzebuje zasobów i podlega zewnętrznym uwarunkowaniom. Nieuchronne napięcie między misją a „ziemskimi” potrzebami organizacji i ryzykiem wywierania na nią presji sprawia, że w centrum idei uniwersytetu zawsze leżała autonomia. Uniwersytety zawsze podlegały różnego rodzaju naciskom. Dzisiaj jednak podlegają nie tylko wyjątkowo silnej, ale i specyficznej presji na racjonalizację działania zgodnie z uniwersalnymi metrykami „produktywności” i „jakości”. Od osiągniętych wskaźników zależy dopływ różnego rodzaju zasobów: wysoko notowanych pracowników, studentów, środków finansowych. W tej sytuacji naturalne jest przeniesienie uwagi z misji na cele związane z poprawą wskaźników: nazywam ten rodzaj presji przymusem racjonalności. Prowadzi on do instrumentalizacji misji uniwersytetu i osłabiania jego autonomii, w dodatku mocą własnych wyborów i działań samego środowiska akademickiego: świat zewnętrzny ustawia jedynie „macierz wypłat”.

University is of a dual nature. On the one hand, it is a corporation of people (scientists) sharing common values and respecting common methodology of examination and reasoning. In this respect, University exists „for some purpose”, which is discovering truth and passing it to others. On the other hand, it is an organization that needs resources to exist and function; being thus linked to the external world makes university vulnerable to heterogeneous influences. The immanent tension between mission and mundane organizational needs puts autonomy at the centre of the university idea; the pressures on universities were quite common throughout history. However, the contemporary pressure is not only exceptionally strong, but also specific: I call it „rationality constraint”, forcing universities to improve performance measured by the universal „productivity metrics”. The level of performance indicators influences the inflow of various resources – good scientists with high achievements, students, money etc.; rescheduling attention from the mission to „performance indicators” is thus perfectly rational. The tendency to focus on effectiveness leads to making the university mission instrumental against organizational goals and to weakening its autonomy. Moreover, this is Academia itself that stands behind this tendency: the external world does not force it upon us, it only establish the payoff matrix.