Niedostatek i bieda w okresie transformacji społeczno-gospodarczej w Polsce. Studium oparte na wynikach ankietowych w latach 1987-2004

Transformacja społeczno-gospodarcza w Polsce, zwłaszcza jej początkowy etap był dla większości społeczeństwa okresem bardzo trudnym. Kierunek docelowych zmian był nieznany, a przemianom towarzyszyła wszechobecna niepewność. W pierwszych latach zmiany pojawiły się niepożądane zjawiska - masowe bezrobocie i gwałtowne obniżenie poziomu życia dużej części społeczeństwa. Na przełomie lat osiemdziesiątych i dziewięćdziesiątych ubiegłego wieku gwałtownie zwiększyła się sfera polskiej biedy. W pracy przedstawiłem przeobrażenia sfery ubóstwa w różnych jego wymiarach w świetle analiz statystycznych. Obejmują one zarówno aspekty obiektywne, charakteryzujące zmiany natężenia ubóstwa dochodowego i zmiany warunków bytowych, jak również społeczny odbiór przeobrażeń sytuacji ekonomicznej. W tym celu wykorzystałem dane pochodzące z dużych, reprezentatywnych ogólnopolskich badań ankietowych, które zostały przeprowadzone w latach 1987-2004. W dynamicznych analizach dotyczących obiektywnych przeobrażeń sfery ubóstwa uwagę skupiłem na cechach gospodarstw domowych kształtujących zagrożenia biedą. Zakładając, że w zmieniającej się gruntownie rzeczywistości społecznej winny ulec przeobrażeniom czynniki wpychające rodziny w obszar niedostatku i biedy. Wyniki badań wskazują, że w trakcie transformacji nastąpiła zmiana znaczenia cech rodzin w kształtowania ryzyka doświadczenia ubóstwa. W warunkach gospodarki wolnorynkowej zwiększyło się znaczenie tych cech, które wiążą się z kwalifikacjami członków rodzin. Analiza społecznego odbioru zmian sytuacji pozwala stwierdzić, że wraz z upływem czasu, krzepnięcia nowego ustroju w Polsce postępował wzrost sceptycyzmu w stosunku do dokonujących się przeobrażeń w wymiarze ekonomicznym, który świadczy o narastającym rozczarowaniu społeczeństwa nowym porządkiem społeczno-gospodarczym.

The socio-economic transformation in Poland, especially its initial stage, was a very difficult period for the majority of the society. The direction of the changes was unknown, and the changes were accompanied by widespread uncertainty. In the first years of changes, undesirable phenomena appeared - mass unemployment and the rapid decline in the standard of living for a large part of society. At the turn of the 1980’s and 1990’s, Polish poverty grew rapidly. In my work, I present the evolution of changes in the area of poverty in its various dimensions from the perspective of statistical analyses. They include both objective aspects, characterizing changes in the intensity of income based poverty, changes in living conditions, as well as the social perception of changes in economic situation. For this analytical purpose, I used data from large, representative nationwide surveys, which were carried out in the years 1987-2004. In these long-term studies concerning objective transformations in the area of poverty, I focused my attention on the characteristics of households, which were shaped the risk of poverty threats. Assuming that in a fundamentally changing social reality, the factors pushing families into scarcity and poverty should be transformed. The research results show that during transformation the importance of family characteristics in shaping the risk of experiencing poverty has changed. In the conditions of a free market economy, the significance of those features which are related to the qualifications of family members have increased. Analysis from the perspective of social perception of changes, in this situation, allows us to state that with the passage of time, the solidification of the new system in Poland has been followed by an increase in skepticism in relation to the ongoing economic transformations, which shows the growing disillusionment of society with the new socio-economic order.