Tadeusz Mostowski (1766-1842) - wydawca, edytor i literat w świetle zachowanych źródeł epoki

Tadeusz Mostowski (1766-1842) niemal rówieśnik Tadeusza Czackiego (1765-1813), Jędrzeja Śniadeckiego (1768-1838), trzy lata młodszy od księcia Józefa Poniatowskiego (1763-1813), pięć od Jana Potockiego (1761-1815) należał do generacji, którą za Elżbietą Aleksandrowską zwykło się nazywać w oświeceniowej literaturze przedmiotu generacją działaczy, a więc tych, których roczniki urodzenia przypadają na lata 1750-1769. To ci, których wykształcenie przypadło już na lata panowania Stanisława Augusta i którzy zdążyli zaistnieć na arenie literackiej, czy politycznej jeszcze przed ostatecznym rozbiorem państwa. Obok już wcześniej wymienionych twórców tej generacji znaleźli się w niej także m.in. Wojciech Bogusławski, Julian Ursyn Niemcewicz, Ignacy i Stanisław Kostka Potocki. Tadeusz Mostowski należy do grupy dobrze rozpoznawanych postaci swego pokolenia. Zapisał się swą aktywnością na wielu istotnych dla swej epoki polach: wydawniczym, w tym prasowym, politycznym, literackim i krytycznoliterackim. Jego nazwisko często przywoływane jest przez badaczy, czy to w kontekście badań nad prasą oświeceniową, Sejmem Czteroletnim, Powstaniem Kościuszkowskim, czy też nad rozwojem ruchu wydawniczego przełomu XVIII i XIX wieku na ziemiach polskich, polityką czasów Księstwa Warszawskiego. Poświęcono mu szereg artykułów dotyczących wspomnianych wyżej problemów, natomiast, co dość zaskakujące, Mostowski, wybitna postać swoich czasów, dotąd nie doczekał się opracowania całościowego, „totalnego”, monografii ujawniającej wszystkie najważniejsze przestrzenie jego życia od osobistych poprzez prywatne, aż po publiczne. Trzeba tu zaznaczyć, że problemem jest tu nie tylko kwestia braku monograficznego ujęcia, ale także fakt, że duża część źródeł archiwalnych (m.in. korespondencja), do których autorce tej dysertacji udało się dotrzeć, pozostawała dotąd nieodnotowana, niezauważona, stąd niewykorzystana. Inne materiały przypomniane i przywoływane w tej dysertacji, nawet jeżeli były drukowane w epoce, dziś już pozostają poza obiegiem naukowym. Tymczasem bez uwzględnienia roli tej postaci w przemianach, które zachodziły na polskich ziemiach na przełomie XVIII i XIX wieku, nasza wiedza, świadomość procesów, które w tym czasie tu zachodziły będzie zawsze tylko cząstkowa. Właśnie sygnalizowane już wyżej poważne luki w stanie badań nad życiem i działalnością Tadeusza Mostowskiego zadecydowały o podstawowym, źródłowym charakterze niniejszej pracy. Głównym jej celem stała się rekonstrukcja vita et scripta Mostowskiego w świetle zachowanych i odnalezionych, podczas kwerend przeprowadzonych w polskich archiwach i bibliotekach, źródeł. Zebrane w pierwszym etapie pracy źródła poddane zostały dokładnej analizie, potem interpretacji. Przy czym, praca ta nie ma ambicji rekonstrukcji wszystkich pól aktywności Tadeusza Mostowskiego, koncentruje się przede wszystkim na jego szeroko rozumianej działalności kulturalnej, w znacznie mniejszym zaś zakresie – tylko na tyle, na ile to było niezbędne dla stworzenia kontekstu do jego innych działań – porusza kwestię zaangażowania w życie polityczne Mostowskiego. To oczywiście bardzo ważna przestrzeń jego działalności, ale ta akurat powinna się stać przedmiotem refleksji historyka dziejów politycznych, nie zaś literaturoznawcy. Przedmiotem niniejszej dysertacji jest zaś Mostowski – wydawca, autor artykułów polityczno-publicystycznych, krytyk życia literackiego i teatralnego, literat, autor tekstów wspomnieniowych, emigrant, a także Mostowski – syn, ojciec i mąż. Tadeusz Mostowski (1766-1842) almost of the same age as Jędrzej Śniadecki (1768-1838), three years younger than Prince Józef Poniatowski (1763-1813), five years younger than Jan Potocki (1761-1815), was one of the generation which, following Elżbieta Aleksandrowska, in the Enlightenment source literature used to be called the Generation of Activists - those born between 1750 and 1769. This includes ones who were educated in the years of Stanisław August’s reign, and who managed to become known in the literary or political arena before the final partition of the country. Beside the aforementioned authors that generation included Wojciech Bogusławski, Julian Ursyn Niemcewicz, Ignacy and Stanisław Kostka Potocki. Tadeusz Mostowski was one of the well known figures of his generation. He is remembered for his activeness in many fields significant for that period: publishing, including the press, politics, literarure and literary criticism. Scholars often quote his name in the context of research concerning the Enlightenment press, the Four-Year Sejm, Kościuszko Uprising, or the development of the publishing movement at the turn of the 18th and 19th century, politics of the times of the Duchy of Warsaw. Many articles concerning the aforementioned issues have been devoted to him, but, surprisingly, Mostowski, an eminent figure of his time, has not enjoyed a comprehensive, ‘total’ study, a monograph revealing all the most important areas of his life - from the personal to the public ones. It must be noted that the problem is not only the lack of a monograph presentation, but also the fact that a large part of archive sources (e.g. letters) which the author hereof managed to find, has passed unnoticed thus unused so far. Other materials reminded and referred to here, even though printed in the period, are today out of the academic circulation. However, without taking into consideration the role of this figure in the transformation in the Polish lands at the turn of the 18th and 19th century, our knowledge, awareness of the processes taking place here will always be incomplete. It is the serious gaps in the condition of the research on Tadeusz Mostowski, referred to above, that determined the basic, source nature of this dissertation. Its main objective is the reconstruction of Mostowski’s vita et scripta in the light of the sources preserved and found during the preliminary research in the Polish archives and libraries. The sources collected at the first stage of the work were thoroughly analysed and then interpreted. However this work is not an attempt at reconstructing all the areas of Tadeusz Mostowski’s activity; it focuses primarily on his broadly understood cultural activity, and to a much smaller extent - sufficient to create a context for his other actions - it touches upon Mostowski’s involvement in the political life. This obviously is an important area of his activity, but it should the object of the reflection of political history specialists, not a specialist in literature. The object of this dissertation is Mostowski - a publisher, author of political and feature articles, critic of the literary and theatrical life, writer, author of tribute texts, emigrant, and Mostowski - a son, father and husband.