Erri De Luca e la Bibbia. Un autore formatosi sulle Sacre Scritture

Celem rozprawy jest analiza twórczości współczesnego pisarza włoskiego Erriego De Luki przez pryzmat elementów i motywów zaczerpniętych z Biblii, które służą za jej spoiwo. Tego typu nawiązania do źródeł biblijnych są kluczem do lektury i interpretacji pisarstwa autora, które w całej swojej złożoności pozostaje zanurzone w metaforyce (imagery) biblijno literackiej, pełnej nawiązań od wieków zakorzenionych w ludzkiej wyobraźni. Termin imagery obejmuje zbiór biblijnych obrazów, w skład których wchodzą symbole, metafory, porównania, motywy oraz archetypy. Analiza twórczości De Luki polega na wyszczególnieniu tych właśnie obrazów, które tworzą podstawowe elementy narracji zarówno w przypadku autorów biblijnych, jak i neapolitańskiego pisarza. Opracowanie zostało podzielone na cztery części. W pierwszym rozdziale podjęto próbę przedstawienia ogólnego zarysu nawiązań do Biblii występujących we włoskiej literaturze współczesnej, w formie krótkiego opisu tematów i motywów podejmowanych przez włoskich pisarzy i poetów. Ponadto omówiono oraz opatrzono stosownymi przykładami główne tendencje literackich nawiązań do obrazów biblijnych. Pozwoliło to na zaobserwowanie, w jaki sposób twórczość De Luki wpisuje się w zbiór tych dzieł włoskiej literatury dwudziestowiecznej, w których widoczne są wpływy biblijne. Neapolitański autor, mimo deklarowanej niereligijności, nie tylko odczytuje metaforyczny sens Biblii, lecz także przyjmuje ją za matrycę dla swoich dzieł, kreując w ten sposób własne, spójne i unikalne uniwersum biblijno-literackie. Rozdział drugi opatrzono krótką notą biograficzną pisarza, a szczególną uwagę poświęcono tym aspektom życia autora, które znajdują odzwierciedlenie w jego dziełach. Jako że tego typu odwołania są w twórczości De Luki nadzwyczaj liczne, tworzą one jeden z dwóch makrotekstów, do których nawiązuje on w swojej poetyce, tj. makrotekst nazwany życiem (vita). W części tej przedstawiono słowa klucze wprowadzone przez samego De Lukę. Przypuszczać można, że autor chciałby w ten sposób wskazać czytelnikowi i krytyce sposób odczytania i interpretacji swojej twórczości. Pierwsze z tego rodzaju pojęć opiera się na koncepcji tęsknoty za powrotem do źródeł, z którą łączą się refleksje dotyczące tak zwanej innej możliwości (altra possibilità) oraz obcości wobec reszty świata. W dalszej części rozdziału opisano zaangażowanie autora w działalność polityczną, a następnie omówiono znaczenie, jakie ma dla De Luki termin niewierzący (non-credente), którym pisarz określa własny stosunek do religii. W rozdziale trzecim opisano zainteresowanie autora lekturą, tłumaczeniem i interpretacją Biblii, począwszy od zamiłowania do żydowskiej historii i kultury, której źródeł doszukiwać się można w nauce języka hebrajskiego. De Luca podjął się jej, by móc czytać teksty biblijne w ich wersji oryginalnej, co z kolei przyczyniło się do zgłębienia praktyk kabalistycznych, umożliwiających pisarzowi podjęcie własnej egzegezy biblijnej. Następnie omówione zostały tłumaczenia niektórych ksiąg biblijnych wykonane przez autora, których cechą charakterystyczną jest odtwarzanie tekstu w formie jak najbardziej zbliżonej do oryginału. W tym przypadku De Luca widzi w języku włoskim wyłącznie narzędzie i nie uznaje tłumaczenia jako celu samego w sobie. Dlatego też przełożone przez niego teksty zostały uznane w rozprawie za pewnego rodzaju „łącznik” oraz etap swoistej podróży od tekstu źródłowego do pisarstwa, bardziej w sensie koncepcyjnym niż czasowym. W kolejnej części rozdziału podjęto analizę tych utworów De Luki, które można by określić mianem dzieł „przepisujących” historie biblijne (riscritture) i które uznaje się nie tylko za inny rodzaj przekładu, ale wręcz kolejny etap pracy tłumacza. Rozdział czwarty przedstawia analizę uniwersum literackiego Erriego De Luki. Analiza ta prowadzona jest w formie poszukiwania biblijnych odpowiedników elementów, które pojawiają się w twórczości autora i stanowią potwierdzenie procesu, który można by określić mianem automityzacji. Mając na uwadze kwestie omówione w rozdziałach poprzedzających, w ostatniej części rozprawy opisano związki między makrotekstem życia a makrotekstem biblijnym. Przytoczono obrazy związane z pejzażem, takie jak szczyt góry lub wzniesienia, miejsca schronienia lub miejsca służące za naturalny azyl, obszary pustynne lub opuszczone, obraz morza, wyspy, miasta czy też ogrodu. W rozdziale opisano również obrazy należące do kategorii bohaterów i przestrzeni nadprzyrodzonych, postaci, związków międzyludzkich, roślin, budynków, świata nieorganicznego, sił natury, dźwięków, kierunków, ruchu oraz działań. Ponadto przedstawiono różne aspekty tych samych obrazów biblijnych. Przykładowo pustynia rozumiana jest zarówno jako miejsce fizyczne, jak i synonim stworzenia oraz naturalnych warunków, w których żyje człowiek, a chwilami również jako wymuszony stan psychofizyczny, pozbawiony zarówno obecności ludzkiej jak i boskiej. Szczyt górski daje możliwość spotkania ze świętością, ale jest także nieprzekraczalną granicą, podobnie jak zbudowana ludzką ręką wieża Babel, o której autor często wspomina w refleksjach na temat swojego zawodu robotnika. Obraz morza jest dla De Luki kolejnym odzwierciedleniem miejsca pustynnego, podobnie jak, paradoksalnie, ogród wypełniony drzewami, w których autor dostrzega uosobienie człowieka oraz postaci Jezusa. W drugiej części rozdziału omówiony został ten sam biblijny obraz ogrodu, rozumiany jednak jako ziemia obiecana i raj utracony, do którego człowiek pragnie, w sposób metaforyczny, powrócić. Następnie opisano obraz miasta, interpretowanego przez autora zarówno jako przedsionek raju, jak i – w niektórych przypadkach – sam raj, podobnie jak wyspa, rozumiana jako synonim wiecznej wolności. Rozdział czwarty stanowi propozycję analizy twórczości De Luki przez pryzmat obrazów biblijnych. Pozostaje jednocześnie w granicach autofikcji tworzonej przez neapolitańskiego pisarza i budowanej na Biblii, która stanowi jej fundament.