Pragmatyzm i radykalny liberalizm. Studium myśli politycznej Johna Deweya

Przedmiotem pracy doktorskiej jest analiza myśli politycznej Johna Deweya, amerykańskiego pedagoga i filozofa, który żył w latach 1859-1952. Celem pracy jest przedstawienie wpływu poglądów Johna Deweya na ewolucję tradycji liberalnej. Filozofia polityczna Johna Deweya była odpowiedzią na kryzys liberalizmu po I wojnie światowej. Z debat okresu międzywojennego wyłoniły się trzy ważne orientacje teoretyczne. Pierwszą był neoliberalizm, który szans na odrodzenie liberalizmu upatrywał w powrocie do zdrowych zasad dziewiętnastowiecznego liberalizmu. Drugą był odro liberalizm, który recepty szukał w dialogu z konserwatyzmem. Wreszcie trzecią, najsłabiej zbadaną opcją, był radykalny liberalizm szukający szans na odrodzenie myśli liberalnej w dialogu z socjalizmem. Tę drogę obrali tacy liberalni intelektualiści, jak John Dewey, Karl Polanyi, Karl Mannheim i Bertrand Russell. W pracy przedstawiono stosunek lewicowych liberałów do leseferyzmu i marksizmu oraz historię ich rozczarowania eksperymentem socjalistycznym w Związku Radzieckim. Omówiono takie koncepcje teoretyczne, jak gildyjny socjalizm, demokratyczne planowanie czy demokracja przemysłowa. W pracy postawiono tezę, że w wyniku prowadzonego w okresie międzywojennym dialogu między liberalizmem a socjalizmem doszło do powstania ideologicznej hybrydy - liberalnego socjalizmu. John Dewey, Bertrand Russell, Karl Polanyi i Karl Mannheim byli najważniejszymi przedstawicielami tej tendencji ideologicznej. Drugim ważnym obszarem podejmowanych w pracy rozważań jest filozofia pragmatyzmu. Punkt ciężkości prezentowanego w pracy wywodu spoczywa na analizie politycznych konsekwencji tej filozofii. W pracy postawiono tezę, że pragmatyzm oznacza rozstanie liberalizmu z metafizyką, co prowadzi do uznania historycznej przygodności tradycji liberalnej. Rozwijaną przez pragmatystów krytyka metafizyki jest pewną formą krytyki ideologii. W swoich pracach politycznych Dewey dąży do ujawnienia wątpliwych metafizycznych założeń, które są jego zdaniem zawarte w takich systemach ideologicznych, jak marksizm czy leseferystyczny liberalizm. Dewey posługuje się wiec strategią demaskacji. Wydobywając na światło dzienne metafizyczne twierdzenia ukryte w ideologii marksistowskiej czy leseferystycznej pragmatysta stara się wskazać na ich pseudonaukowy i dogmatyczny charakter. Po drugie, pragmatyzm rozwija oryginalną teorię myślenia jako rozwiązywania problemów. Finalnym produktem rozważań Deweya jest stanowisko, które Hilary Putnam określił mianem "pragmatycznego oświecenia". Pragmatyzm odrzuca oświeceniowe dążenia do stworzenia uniwersalistycznej etyki opartej na wskazaniach rozumu. W zamian proponuje skoncentrowanie się na poszukiwaniu rozwiań dla sytuacyjnie określonych problemów społecznych. Stanowisko Deweya nie jest bynajmniej relatywistyczne. Pragmatysta jest przekonany, że możliwe jest znalezienie mniej lub bardziej obiektywnych odpowiedzi na pytanie, co należy robić w danej problematycznej sytuacji. Pragmatyczne oświecenie wyrzeka się więc oświeceniowego uniwersalizmu, ale nie rezygnuje całkowicie z roszczeń do obiektywności w dziedzinie rozstrzygnięć moralnych i politycznych.

My dissertation is devoted to the study of the work of John Dewey, an American philosopher and educator who lived from 1859 to 1952. Main aim of this dissertation is to provide careful and comprehensive examination of the significance of John Dewey’s pragmatism for liberal political tradition. In my dissertation I try to situate Dewey's work in the wider context of the crisis of liberalism in the aftermath of World War I. John Dewey believed that liberalism in order to survive needs to reexamine its basic assumptions. In brief, the philosopher was convinced that market oriented laissez faire liberalism is no longer viable. Liberals needs to engage in process of establishing new social order. In doing so they need to take into consideration many ideas derived from various currents of socialism. In consequence John Dewey embarked on a life long journey searching for a way to reconcile liberal and socialist political principles. In this he was not alone. I argue that similar considerations moved such liberal intellectuals as Bertrand Russell, Karl Mannheim or Karl Polanyi to intense engagement with socialist political thinking. My research project tries to reconstruct this multifaceted conversation between liberalism and socialism. I argue that as a result of intelectual exchanges between liberals and socialists new political ideology was born. I call this new ideology "liberal socialism" and I count John Dewey, Bertrand Russell, Karl Polanyi and Karl Mannheim among its most important exponents. In my dissertation I also deal with pragmatism, which is justly considered to be most distinctive American contribution to philosophy. My primarily concern are political consequences of pragmatism. I argue that pragmatism helped to emancipate liberalism from metaphysics and enabled liberals to fully acknowledge historical contingency of liberal social and political order. Pragmatism as political philosophy is above all criticism of various forms of political dogmatism. In particular, pragmatism developed original version of critique of ideology which is concerned with alleged metaphysical assumptions underlying western political thought. Pursuing this line of thought John Dewey criticized both classical liberalism and revolutionary Marxism as being under the spell of bad metaphysical thinking. More positively, pragmatism presents itself as a philosophy concerned with the activity of problem-solving. For Dewey thinking is a matter of interaction between organism and environment. Ideas and theories are tools for resolving particular difficulties that we encounter in our private and social life. In the realm of political philosophy this led to a position that Hillary Putnam called "pragmatic enlightenment". According to Dewey we cannot achieve original goal of Enlightenment. That is to say, we can no longer hope for universal rationality that would transcend the limitations of time and space. We need to settle for less ambitious task of trying to solve present social problems with the aid of available scientific knowledge. Nevertheless, the end result is not relativism. We can still distinguish between good and bad solutions within a given problematic situation. In other words, we can still retain a fair measure of political objectivity after giving up hope for moral universalism.