Nowe ikonografie. Relacje pomiędzy obrazami fotograficznymi, tożsamościami i pamięcią zbiorową w perspektywie socjologicznej

Rozprawa doktorska podejmuje problematykę z zakresu socjologii wizualnej, subdyscypliny socjologii dobrze ugruntowanej w polskim piśmiennictwie. Zainteresowanie badawcze koncentruje się na obrazach fotograficznych. Głównym obszarem badawczym rozprawy są obrazy ikoniczne, nazywane również obrazami szczególnymi – obrazy spełniające wyjątkowe role w procesach komunikowania, a także kształtowania współdzielonych tożsamości. Istotnym punktem odniesienia jest w tym zakresie koncepcja pamięci kulturowej i komunikacyjnej Jana Assmanna. Ramą czasową przyjętą w pracy jest współczesność, definiowana przede wszystkim w oparciu o założenia Anthonego Giddensa jako późna nowoczesność – przemiany ról ikon, a także nowe praktyki społeczne wynikające z późnonowoczesnego rozproszenia i upłynnienia struktur życia społecznego stanowią główny obszar badawczego zainteresowania. Praca posiada rozbudowaną część teoretyczną, w której głównym celem – poza wyznaczeniem ram badania i struktury pojęciowej przyjętej w pracy – była próba częściowego uporządkowania polskiego piśmiennictwa z zakresu socjologii wizualnej, i porównanie go z piśmiennictwem zagranicznym skoncentrowanym na dziedzinie studiów nad wizualnością (visual studies), o interdyscyplinarnym charakterze. Wśród poruszanych zagadnień znajdują się koncepcje z zakresu nauk o wizualności, socjologii wizualnej i antropologii obrazu, medioznawstwa, socjologii komunikacji i semiotyki. Przyjęta wykładnia teoretyczna zakłada badanie materiałów wizualnych w perspektywie komunikacyjnej, osadzonej w semiotyce. Praca nie posiada głównej hipotezy i ma charakter eksploracyjny, koncentrując wysiłek badawczy na stworzeniu możliwie szerokiego obrazu współczesnych praktyk społecznych wynikających z, lub odnoszących się do obrazów ikonicznych. Takie założenie metodologiczne wynika ze stosunkowo późnego zaistnienia badań dotyczących tego tematu na gruncie socjologii – pomimo obecności pojęcia ikona, ikoniczny, jest to obszar wciąż wymagający dodatkowych badań i uporządkowania pojęciowego. Część badawcza pracy składa się z czterech osobnych badań wykonanych w metodzie studium przypadku, przy wsparciu dodatkowych metod badania (wywiad grupowy, analiza danych wtórnych, analiza materiałów wizualnych, eksperyment badawczy). Podejmowane zagadnienia to współczesne mechanizmy społecznego funkcjonowania obrazów w perspektywie semiologicznej, w perspektywie autorstwa, w perspektywie strukturalnej funkcji oraz w perspektywie tożsamościowej. Kluczowym wnioskiem jest postulat powołania nowego pojęcia – nowe ikonografie – mającego na celu wyodrębnienie teraźniejszych praktyk w polu obrazów szczególnych i ikonicznych od zjawisk mających miejsce wcześniej.

The doctoral dissertation deals with issues in the field of visual sociology, a sub-discipline of sociology well established in Polish literature. Research interest is focused on photographic images. The main research area of the dissertation are iconic images, also referred to as peculiar images – images that play unique roles in the processes of communication, as well as in shaping shared identities. Jan Assmann's concept of cultural and communicative memory is an important point of reference in this regard. The time frame adopted in the work is present day, defined primarily on the basis of the assumptions of Anthony Giddens as late modernity – the transformation of the roles of icons, as well as new social practices resulting from the late-modern dispersion and liquefaction of the structures of social life are the main area of research interest. The work has an extensive theoretical part, in which the main goal – apart from setting the research framework and the conceptual structure adopted in the thesis – was an attempt to partially organise the Polish literature in the field of visual sociology and compare it with foreign literature focused on the field of visual studies, of an interdisciplinary nature. Among the issues discussed there are concepts in the field of visual science, visual sociology and image anthropology, media studies, sociology of communication and semiotics. The adopted theoretical interpretation assumes the study of visual materials in the communicative perspective, embedded in semiotics. The work does not have a main hypothesis and is of an exploratory nature, focusing the research effort on creating the broadest possible picture of contemporary social practices resulting from, or referring to, iconic images. This methodological assumption results from the relatively late emergence of research on this topic in sociology – despite the presence of the concept of an icon, it is an area that still requires additional research and conceptual organisation. The research part of the work consists of four separate studies carried out in the case study method, with the support of additional research methods (group interview, analysis of secondary data, analysis of visual materials, research experiment). The issues discussed are contemporary mechanisms of the social functioning of images in the semiological perspective, in the perspective of authorship, in the perspective of structural function and in the perspective of identity. The key conclusion is the postulate of establishing a new concept - new iconographies - aimed at separating current practices in the field of specific and iconic images from the phenomena that took place earlier. The key conclusion is the postulate of establishing a new concept – new iconographies -– aimed at separating current practices in the field of peculiar and iconic images from the phenomena that took place earlier.