Semantyka bólu we współczesnej polszczyźnie

Praca mieści się w zakresie semantyki leksykalnej. Została pomyślana jako wieloaspektowe studium środków leksykalnych wykorzystywanych we współczesnej polszczyźnie do opisywania różnych aspektów bólu fizycznego (takie jak: kogoś boli głowa, pobolewanie w lewym barku, kogoś kłuje w kolanie, łupanie w skroniach, kogoś ćmi ząb). Poza zakresem rozważań pozostają jednostki z rdzeniem -bol- odnoszące się do bólu rozumianego jako negatywny stan mentalny (w rodzaju: kogoś boli (to), że_ / coś, ktoś ubolewa (nad tym), że_ / nad czymś). W pracy wykorzystywane są pojęcia i narzędzia badawcze wywodzące się z semantyki strukturalno-funkcjonalnej (koncepcje semantyki składnikowej i pól semantycznych) oraz semantyki o nachyleniu kognitywnym (teorie ram interpretacyjnych Ch. Fillmore’a i metafor pojęciowych G.Lakoffa i M. Turnera). Bazę materiałową stanowią wybrane słowniki współczesnego języka polskiego oraz teksty zgromadzone w Narodowym Korpusie Języka Polskiego, uzupełnione danymi wyekscerpowanymi z Internetu za pomocą przeglądarki Google. Na prezentowaną w rozprawie analizę składa się kilka zagadnień szczegółowych: 1) określenie zakresu i struktury pola leksykalno-semantycznego ‘bólu’; 2) wskazanie cech definicyjnych centralnych jednostek tworzących to pole: predykatu kogoś boli coś / gdzieś, czasowników prefiksalnych w rdzeniem -bol- (zaboleć, rozboleć, poboleć, pobolewać) oraz rzeczownika ból; 3) rekonstrukcja ramy interpretacyjnej związanej z sytuacją doświadczania bólu fizycznego; 4) odtworzenie sposobów konceptualizowania bólu w polszczyźnie, czemu służyć mają: a) wskazanie obszarów semantycznych, z których pochodzą środki leksykalne wykorzystywane do charakteryzowania różnych właściwości bólu, b) przedstawienie realizowanych przez te środki metafor pojęciowych. The dissertation is devoted to the analysis of expressions associated with the notion of ‘ból’ (‘pain’) in the contemporary Polish language. The main aim of the monograph is to present how—i.e. by means of which words—Polish speakers describe physical pain sensation (e.g. kogoś boli głowa, pobolewanie w lewym barku, kogoś kłuje w kolanie, łupanie w skroniach, kogoś ćmi ząb). Expressions referring to pain understood as a negative mental state (e.g. kogoś boli (to), że_ / coś, ktoś ubolewa (nad tym), że_ / nad czymś) are not considered. The study is carried out within the combined methodology: some of the research tools of structural semantics (e.g. componential semantics, predicate-argument structure, semantic fields theory) and the instruments provided by cognitive linguistics (especially the interpretative frames conception of Ch. Fillmore and the conceptual metaphor theory of G. Lakoff and M. Johnson) are used. Most of analyzed texts are excerpted from the National Corpus of Polish; a number of examples are also taken from the Internet. The analysis is composed of four main steps: 1) overview of the lexical field encompassing the units denoting physical pain; 2) description of the syntactic and semantic features of basic units that constitute the central area of the field of pain (verbal unit kogoś boli coś / gdzieś, its verbal derivatives: zaboleć, rozboleć, poboleć, pobolewać and nominative ból); 3) reconstruction of the general interpretative frame connected with the typical situation when someone feels pain in some part of his / her body; 4) description of the conceptual structure of pain: a) presentation of the semantic areas of lexical units used in descriptions of physical pain sensation, b) reconstruction of the conceptual metaphors of physical pain.