Rodzicielstwo ojców dzieci ze spektrum autyzmu

Pośród wielości ról rodzinnych szczególne miejsce zajmuje rodzicielstwo. Bycie ojcem lub matką stawia przed rodzicem szereg trudnych wyzwań. Ich intensywność oraz charakter znacznie zwiększają się w sytuacji, gdy dziecko obciążone jest niepełnosprawnością. Pomimo rosnącej liczby rozpoznań całościowych zaburzeń rozwoju oraz dynamicznych przeobrażeń w zakresie społecznie postrzeganego wizerunku ojca i wzrostu jego zaangażowania w wychowanie dzieci – perspektywa rodzicielstwa tej populacji wciąż pozostaje słabo poznana na drodze analiz empirycznych. Również oferta wsparcia kierowanego do ojców dzieci z zaburzeniami ze spektrum autyzmu wydaje się obecnie wysoce niewystarczająca. Celem przeprowadzonych badań była diagnoza sposobów pełnienia roli rodzicielskiej przez ojców wychowujących dzieci z rozpoznaniem zaburzeń ze spektrum autyzmu, jak również czynników modelujących tę rolę. Intencją autorki rozprawy było także zwrócenie szczególnej uwagi na potrzebę objęcia specjalistycznymi formami wsparcia mężczyzn pełniących rolę rodzicielską wobec dziecka z ASD i zwiększenia tym samym szansy na ich pełne i świadome zaangażowanie w relację z dzieckiem, jak również w niezwykle istotny dla obustronnego rozwoju proces terapeutyczny. W badaniu wykorzystano Kwestionariusz realizacji roli rodzicielskiej opracowany przez Ż. Stelter. Na jego podstawie wyróżniono pięć sposobów realizacji roli ojca wobec dziecka z diagnozą zaburzeń ze spektrum autyzmu. Należą do nich: pułapka roli, utożsamianie się z rolą, akceptacja roli, zatracenie się w roli oraz jej odrzucenie. Dodatkowo zastosowano Kwestionariusz tożsamości rodzicielskiej (Self-Perception of Parental Role), utworzony przez D. MacPhee’ego, J.B. Bensona oraz D. Bullocka, w polskiej adaptacji M. Zaczyńskiej i J. Kobosko, który umożliwił ocenę poczucia tożsamości rodzicielskiej badanych ojców w czterech wymiarach: znaczenia roli rodzicielskiej, satysfakcji z bycia rodzicem, zaangażowania w rolę rodzicielską i kompetencji rodzicielskich. Wykorzystano także Kwestionariusz moje dziecko, skonstruowany przez Ż. Stelter, oraz kwestionariusz BHI-12, autorstwa J. Trzebińskiego i M. Zięby. W badaniu wzięło udział 180 ojców dzieci z zaburzeniami ze spektrum autyzmu, podzielonych na grupy według kryterium diagnozy nozologicznej dziecka w zakresie całościowych zaburzeń rozwoju. Uzyskano tym samym trzy grupy osób badanych: ojców dzieci z autyzmem dziecięcym, ojców dzieci z autyzmem atypowym oraz ojców dzieci z diagnozą zespołu Aspergera. Analiza wyników przeprowadzonych badań pozwoliła na sformułowanie wniosków, zgodnie z którymi adaptacyjne sposoby realizacji roli rodzicielskiej podejmowane przez ojców dzieci z ASD determinowane są splotem różnorodnych czynników. Wśród nich istotne znaczenie mają te o charakterze społeczno-demograficznym, te związane z dzieckiem, a także te związane z ojcem i pełnioną przez niego rolą rodzicielską. Do czynników tych należą: dostrzeganie znaczenia swojej roli w życiu dziecka, poczucie ojcowskiej kompetencji oraz satysfakcji z pełnionej przez siebie roli, jak również pozostające w związku z tymi wymiarami umiejętność radzenia sobie z zachowaniami trudnymi dziecka, jak i siła ojcowskiej nadziei podstawowej. Co więcej, analiza wyników ujawniła, że ojcowie dzieci ze spektrum autyzmu to rodzice, którzy czują się mniej pewnie w swojej roli, bowiem trudno im dostrzec, jak istotną funkcję pełnią w życiu dziecka z niepełnosprawnością oraz w kontekście wspomagania jego rozwoju. Uzyskane na podstawie analizy danych wyniki umożliwiły realizację założonych w pracy celów poznawczych, jak również pozwoliły na skonstruowanie teoretycznego modelu wsparcia określającego możliwy kierunek oddziaływań terapeutycznych wobec ojców wychowujących dzieci z zaburzeniami ze spektrum autyzmu, zwiększając tym samym szansę na podejmowanie przez nich adaptacyjnych sposobów realizowania roli rodzicielskiej.

Among many various family roles, parenting plays a special role. Being a mother or a father brings many different challenges. Their nature changes and their intensity increases when a child is born or diagnosed with disability. Although the pervasive developmental disorders have been recognised more often and despite a change in how the society perceives the role of the father and his engagement in the process of raising children, there is still not enough empirical analysis of the fathers' perspective. Furthermore, the amount of support offered currently to the fathers of autistic children seems highly insufficient. The aim of the conducted research was to diagnose the ways in which the fathers raising children diagnosed with autism spectrum disorders perform their parental role, as well as the factors affecting this role. The author of the dissertation intended to put a special emphasis on the need of supporting the fathers of children with ASD in a professional and specialist manner. Such an intervention may lead to their full and conscious engagement in the relationship with a child as well as in the therapeutic process, which is crucial for their mutual development. The Parental Role Questionnaire by Ż. Stelter was used in a study. On the grounds of the questionnaire, five ways of performing the father's role towards a child with autism spectrum disorders were distinguished. These include: role trap, identifying with the role, accepting the role, losing oneself in the role, and rejecting the role. In addition, the Self Perception of Parental Role Questionnaire was used. It was originally developed by D. MacPhee, J.B. Benson and D. Bullock and adapted to the Polish grounds by M. Zaczyńska and J. Kobosko. It allowed for assessing the sense of parental identity of the surveyed fathers within four dimensions: the importance of the parental role, satisfaction with being a parent, commitment to the parental role and parental competence. The Additionally, the My Child Questionnaire, constructed by Ż. Stelter, and the BHI-12 questionnaire by J. Trzebiński and M. Zięba were used in the research. There were 180 fathers of children with autism spectrum disorders involved in a study. They were divided into groups according to the criterion of the child's nosological diagnosis in terms of pervasive developmental disorders. Thus, there were three groups of respondents obtained: fathers of children with autism, fathers of children with atypical autism and fathers of children diagnosed with Asperger's syndrome.The analysis of the research results led to the following conclusions: the adaptive ways of performing the parental role undertaken by the fathers of children with ASD are determined by the combination of various factors. Among them, those of a socio-demographic nature, those related to the child, as well as those related to the father and his parental role are important. These factors include: perceiving the importance of one's role in the child's life; a sense of paternal competence and satisfaction with one's role; the ability to cope with the child's challenging behavior related to these dimensions, and the strength of the paternal basic hope. Moreover, the analysis of the results revealed that the fathers of children on the autism spectrum feel less confident in their role, as it is difficult for them to see how important their role is and how important it is to participate actively in their child's life and support their development.The results obtained from the analysis allowed for achieving cognitive goals established in the study. They also contributed to constructing a theoretical model of support for the fathers of children with autism spectrum disorders. Such a model determines the possible direction in which the therapeutic interactions with fathers should head, and thus it increases their chances of developing the adaptive ways of fulfilling their parental role.