Towards a participation theory. Explorations in the theory and practice of drama and theatre translation

Rozprawa doktorska pod tytułem Towards a Participation Theory. Explorations in the Theory and Practice of Drama and Theatre Translation (W stronę teorii uczestnictwa. Badania nad teorią i praktyką tłumaczenia utworów dramatycznych i przedstawień teatralnych) przedstawia złożone i wieloaspektowe relacje między współczesną translatoryką a przekładem teatralnym, podkreślając wyzwania związane z tłumaczeniem na potrzeby sceny oraz znaczenie praktyki teatralnej w badaniach nad przekładem. Jej celem jest stworzenie teoretycznych ram do opisu środowiska pracy tłumacza teatralnego oraz jego zmienności związanej z postępem prac nad tłumaczeniem dramatu i jego inscenizacją. Do tego opisu wykorzystane zostały zdobycze semiotyki teatralnej, w szczególności koncept znaków teatralnych oraz dynamika ich produkcji i recepcji w trakcie tłumaczenia tekstu dramatycznego, prób teatralnych i – w końcowej fazie – przedstawienia. Dwa pierwsze rozdziały przedstawiają rozwój myśli translatorycznej dotyczącej tematyki przekładu teatralnego od końca lat 50. dwudziestego wieku do czasów obecnych Pierwszy rozdział pracy obejmuje swym zakresem dwa okresy, od zakończenia drugiej wojny światowej do roku 1979 oraz lata 80. i 90. dwudziestego wieku. Rozdział drugi poświęcony jest w pierwszej części przekładoznawstwu teatralnemu w pierwszym dwudziestoleciu nowego millenium, w drugiej zaś osiągnieciom badań nad przekładem teatralnym dokonanym od roku 2020. Wnioski z tych rozdziałów stanowią punkt wyjścia do dalszych rozważań nad omawianym zagadnieniem. Rozdział trzeci przedstawia rozwój koncepcji znaku teatralnego oraz kreśli ich typologię wykorzystaną następnie w kolejnych etapach pracy. Ciąg dalszy tego rozdziału opisuje dynamikę rozwoju znaków teatralnych w fazie pisemnego tłumaczenia dramatu, produkcji przedstawienia i przygotowania jego tłumaczenia audiowizualnego z perspektywy procesu ich recepcji. Rozdział czwarty natomiast, odzwierciedla strukturę rozdziału poprzedniego, prezentując jednak, w analogicznej strukturze, proces produkcji znaków teatralnych. Znaki te ujęte są w obu rozdziałach w dwóch formach ich występowania, potencjalnej i realnej. Rozdział piąty analizuje proces produkcji teatralnej oraz wyodrębnia i opisuje jej zasadnicze etapy, tj. rozmowy koncepcyjne, próby analityczne i sceniczne oraz proces przygotowania tłumaczenia audiowizualnego w formie napisów lub tłumaczenia ustnego. W rozdziale szóstym naszkicowany został model prezentujący zmienne środowisko pracy tłumacza teatralnego oparty na czterech zmiennych wyprowadzonych w wyniku rozważań z poprzednich rozdziałów. Do zmiennych tych należą: etapy pracy nad tłumaczeniem dramatu i produkcją przedstawienia, typ znaku teatralnego, etap ich produkcji lub recepcji oraz manifestacja w formie potencjalnej lub realnej. Model ten przedstawia zmienność środowiska pracy tłumacza teatralnego zależną od postępów prac nad przedstawieniem oraz zestaw danych, w ujęciu semiotycznym, będących do dyspozycji tłumacza w zależności od etapu pracy nad inscenizacją tekstu dramatycznego. Z przeprowadzonych rozważań wynika, że tłumacz teatralny pracuje w dynamicznym i zmiennym środowisku związanym ściśle z procesem pracy nad przedstawieniem teatralnym, pod warunkiem, że w tym procesie uczestniczy i nie jest zdany na pracę jedynie nad językową warstwą sztuki, lecz ma możliwość aktywnie uczestniczyć w rozwoju potencjału teatralnego tekstu dramatycznego i, w zależności od postępu prac nad inscenizacją, odpowiednio kształtować i modyfikować tekst tłumaczenia.

The doctoral dissertation Towards a Participation Theory: Explorations in the Theory and Practice of Drama and Theatre Translation examines the intricate and multi-dimensional relationships between contemporary translation studies and theatre translation. It presents the challenges inherent in translating for the stage and emphasises the significance of theatre practice within translation studies. The primary aim is to establish a theoretical framework that accurately describes the working environment of a theatre translator and the variability associated with the translation and staging of a play. This framework leverages advancements in theatrical semiotics, particularly the concept of theatrical signs and the dynamics of their production and reception during the phases of translating the dramatic text, of rehearsals, and of the final performance. The initial two chapters trace the evolution of translation theory concerning theatre translation from the late 1950s to the present day. The first chapter covers two distinct periods: from the end of World War II to 1979, and the 1980s and 1990s. The second chapter addresses theatre translation studies over the first twenty years of the new millennium, and, subsequently, the research achievements in the early third decade of the 21st century. The conclusions drawn from these chapters form the foundation for further exploration of the subject. Chapter Three details the development of the concept of a theatrical sign and outlines the typology employed in subsequent stages of the work. This chapter continues by describing the dynamics of the development of theatrical signs during the written translation process of the play, the production of the performance, and the preparation of its audiovisual translation from the perspective of their reception. Chapter Four mirrors the structure of the previous chapter, but focuses on the production of theatrical signs, presenting them in both their potential and real forms. Chapter Five delves into the theatre production process, isolating and describing its critical stages: conceptual discussions, analytical and stage rehearsals, and the preparation of audiovisual translation in the form of subtitles or oral translation. In Chapter Six, a model based on four variables derived from the earlier discussions is proposed to illustrate the working environment of a theatre translator. These variables include the stages of translating the drama and producing the performance, the type of theatrical sign, the phase of their production or reception, and their manifestation in potential or real form. This model depicts the fluctuating environment of a theatre translator in relation to the progress of the performance and the semiotic data available at different stages of the staging process. The findings presented highlight that a theatre translator operates within a dynamic and ever-changing environment, intricately connected to the process of producing a theatre performance. This involvement necessitates active participation in the development of the dramatic text’s theatrical potential, rather than merely focusing on the linguistic aspects, allowing for the translation to be shaped and modified according to the progress of the staging.