„Cofnięcie powództwa w procesie cywilnym”

Cofnięcie powództwa jest niewątpliwie jedną z ważniejszych instytucji w dyspozycyjno-kontradyktoryjnym modelu procesu cywilnego. Jej znaczenie przejawia się w możności żądania zakończenia procesu bez wydania wyroku merytorycznego, a w przypadku cofnięcia połączonego ze zrzeczeniem się roszczenia – również w rozporządzeniu roszczeniem formalnym (procesowym) rozumianym jako przedmiot procesu. Ze względu na tak daleko idące skutki cofnięcia powództwa, skuteczność tej czynności została obwarowana pewnymi warunkami, z których część jest zmienna w zależności od stadium postępowania oraz sytuacji procesowej, a część jest niezależna od tych okoliczności. W niniejszej pracy szczegółowo zostały omówione warunki czasowej dopuszczalności cofnięcia powództwa (rozdział 3.) oraz sądowej kontroli (rozdział 4.). Oba te zagadnienia, mimo obszernej literatury i orzecznictwa, wciąż wzbudzają wiele kontrowersji. Z poczynionych rozważań można wyciągnąć wniosek, iż w przedmiocie czasowej dopuszczalności, przeważający wydaje się pogląd o niedopuszczalności cofnięcia powództwa w postępowaniu kasacyjnym, natomiast w materii sądowej kontroli większość autorów skłania się ku uchyleniu tego mechanizmu z uwagi na jego nieefektywność, oraz niekompatybilność ze standardami demokratycznych systemów prawa. Szczególna uwaga została poświęcona także skutkom cofnięcia powództwa. W rozdziale dotyczącym skutków materialnych z uwagi na ograniczenia prezentowanej pracy rozważania dotyczące przedmiotu procesu oraz różnych rodzajów roszczeń zostały skrócone do minimum pozwalającego na zrozumienie istoty tych zagadnień. Głębszej analizie została natomiast poddana problematyka ukształtowania skutków materialnoprawnych. Przy omawianiu tego tematu wskazałem, że w najnowszej literaturze ukształtował się nowy pogląd głoszący potrzebę ustalania tychże skutków osobno w każdej sprawie, w oparciu o kryterium rodzaju powództwa, oraz okoliczność istnienia roszczenia materialnoprawnego obok roszczenia procesowego. W zakresie skutków procesowych cofnięcia powództwa swoje rozważania skupiłem przede wszystkim na umorzeniu postępowania oraz kosztach procesu. Oba zagadnienia omówiłem najpierw w sposób ogólny, przedstawiając podstawowe problemy z nimi związane, a następnie przedstawiłem wybrane tematy szczegółowe. W przypadku umorzenia postępowania były nimi poglądy na przyczynę umorzenia postępowania w rozumieniu art. 355 § 1 k.p.c. (zbędność lub niedopuszczalność wyrokowania), oraz rozważania co do skutków niedochowania formy postanowienia o umorzeniu. Przy analizie kosztów procesu szczegółowo zostały omówione natomiast poglądy na dopuszczalność stosowania art. 109 k.p.c. ustanawiającego wyjątek od zasady złożenia wniosku o zasądzenie kosztów do przypadku cofnięcia powództwa, oraz modyfikacje ogólnej reguły orzekania o kosztach postępowania przy rezygnacji z dochodzonego roszczenia (art. 203 § 2 k.p.c.) znajdujące zastosowanie przy cofnięciu powództwa poza rozprawą.

Withdrawal of an action is undoubtedly one of the most important institutions in the dispositive-contradictory model of civil trial. Its importance manifests itself in the possibility to demand the termination of the trial without issuing a judgment on the merits, and in the case of withdrawal combined with the renunciation of the claim - also in the disposition of the formal (procedural) claim understood as the subject matter of the trial. Due to such far-reaching effects of the withdrawal of an action, the effectiveness of this action has been subject to certain conditions, some of which are variable depending on the stage of the proceedings and the procedural situation, and some of which are independent of these circumstances. This work discusses in detail the conditions for the temporal permissibility of the withdrawal of an action (Chapter 3.) and judicial review (Chapter 4.). Both of these issues, despite the extensive literature and case law, are still controversial. From the considerations made, it can be concluded that on the subject of temporal admissibility, the prevailing view seems to be that withdrawal of action in cassation proceedings is inadmissible, while on the matter of judicial review, most authors are inclined to abrogate this mechanism due to its ineffectiveness, and incompatibility with the standards of democratic legal systems. Special attention has also been paid to the effects of the withdrawal of an action. In the chapter on substantive effects, due to the limitations of the work presented, the consideration of the subject matter of the trial and the various types of claims has been reduced to the minimum to understand the essence of these issues. Instead, the issue of the formation of material legal effects was analyzed in greater depth. When discussing this topic, I pointed out that in the latest literature a new view has been formed that proclaims the need to determine these effects separately in each case, based on the criterion of the type of action, and the circumstance of the existence of a substantive legal claim in addition to the procedural claim. With regard to the procedural effects of the withdrawal of an action, I focused my considerations primarily on the discontinuance of proceedings and the costs of litigation. I first discussed both issues in general terms, presenting the basic problems associated with them, and then presented selected specific topics. In the case of discontinuance of proceedings, these were views on the reason for discontinuance of proceedings under Article 355 § 1 of the Civil Procedure Code (redundancy or inadmissibility of judgment), and consideration of the consequences of failure to observe the form of the order of discontinuance. On the other hand, when analyzing the costs of litigation, the views on the permissibility of the application of Article 109 of the Code of Civil Procedure establishing an exception to the rule of filing a motion for an award of costs to the case of withdrawal of an action, and modifications of the general rule of adjudication of the costs of proceedings when abandoning the asserted claim (Article 203 § 2 of the Code of Civil Procedure) applicable to the withdrawal of an action outside the hearing were discussed in detail.