Filmy animowane kobiet w (męskich) strukturach kinematografii w Polsce w perspektywie komparatystycznej

Przedmiotem dysertacji są autorskie filmy animowane realizowane przez kobiety w strukturach polskiej kinematografii. Są one badane jako odrębne w całości polskiej filmowej produkcji w technice animacji (autorka nie bada filmów dla dzieci, propagandowych, reklamowych, oświatowych), stąd w istocie przedmiot badań stanowi niewielki procent filmów animowanych realizowanych w Polsce. Badania prowadzone są dwutorowo, łącząc analizę filmów z analizą instytucji kinematograficznej i kultury produkcji autorskiego filmu animowanego w Polsce. Dysertacja składa się z czterech rozdziałów. Rozdział I, pt. Rozpoznanie problematyki pracy wprowadza w podstawowe problemy związane z przyjętą w tekście terminologią, wprowadza także w ogólny kontekst genderowy specyficznych dla filmu animowanego problemów związanych z jego produkcją, projektowaniem i dystrybucją. Zasadniczy korpus pracy stanowią rozdziały, które w porządku chronologicznym analizują ewolucję strategii wchodzenia polskich twórczyń na pozycje samodzielnych reżyserek animacji autorskiej. Proces ten pokazany jest jako element ewolucji pola polskiego filmu animowanego (w znaczeniu jakie polu kulturowemu nadał Pierre Bourdieu) – przy założeniu, że autorskie filmy animowane w swoich strategiach artystycznych nie różniły się diametralne od tych realizowanych w rozwiniętych kinematografiach. Analizowane jest także miejsce animacji w instytucji kinematograficznej, problematyka genologii i separacji/odrębności filmu animowanego w Polsce i na świecie. W historii polskiej animacji wyróżniono trzy okresy, każdemu z nich odpowiada rozdział dysertacji. Są to: czasy Polski Ludowej (1944-89), czasy kryzysu i transformacji (1989-2005), oraz współczesność (od 2005). Taką periodyzację można uznać za typową dla analiz dotyczących historii polskiego filmu (cezury dwóch pierwszych okresów stanowią wydarzenia polityczno-ustrojowe, w trzecim przypadku cezura ma charakter instytucjonalny – powołanie Polskiego Instytutu Sztuki Filmowej). Dla tematu dysertacji i przedmiotu jej badań periodyzacja ta ma znaczenie przede wszystkim ze względu na to, iż w historii filmu animowanego każdy z wymienionych okresów oznacza inną technologię (okres 1944-1989 to technologia analogowa, 1989-2005 to okres łączenia technologii analogowej z początkami cyfrowej, od roku 2005 branża przechodzi na zaawansowaną technologię cyfrową). A konkretnie – w okresie, którego dotyczy każdy z trzech rozdziałów inaczej przebiegały procesy i procedury developmentu, produkcji i dystrybucji filmów. Autorka analizuje, jak w każdym z tych okresów technologia wpływała na obraz genderowy branży – nie tylko poprzez stosunki pracy tworzące zawodowe hierarchie, ale także poprzez ewolucje procesów produkcji kapitału symbolicznego. Cechą szczególną rozprawy jest poprzedzenie każdego z rozdziałów podrozdziałem wstępnym, zarysowującym międzynarodowe tło, czyli pozycję i osiągnięcia kobiet w filmie animowanym na świecie w okresie, którego dany rozdział dotyczy. Podrozdziały te zawierają pogłębione analizy twórczości i strategii artystycznych kobiet z różnych rejonów geograficznych (zarówno z państwach demokracji ludowej, jak i z Zachodu, z krajów wolnorynkowych), które wówczas w filmie animowanym stały się liderkami, bądź twórczyniami „credited alone”. Zabieg taki jest badawczą protezą, która ma za zadanie ukazanie szerokiego spektrum problemów instytucjonalnych i technologicznych towarzyszących wchodzeniu kobiet na pozycje mistrzowskie w przypadkach, które - w przeciwieństwie do polskich reżyserek - są dobrze udokumentowane, przede wszystkim poprzez rekonstrukcję cyfrową i dostępność ich filmów.

The subject of the dissertation are original animated films made by women in the structures of Polish cinematography. They are studied as separate from the whole of Polish film production in the animation technique (the authoress does not study films for children, propaganda, advertising, or educational films), thus in fact the subject of the research constitutes a small percentage of animated films made in Poland. The research is conducted in a bilateral manner, combining the analysis of films with an analysis of the cinematographic institution and the culture of original animated film production in Poland. The dissertation consists of four chapters. Chapter I, Identification of the problematic of the work, introduces basic issues related to the terminology adopted in the text, as well as the general gender context of the specific problems of animated film production, design and distribution. The main body of the work consists of chapters which, in chronological order, analyse the evolution of the strategy of Polish female filmmakers' ascent to the position of independent directors of auteur animation. This process is shown as an element of the evolution of the Polish animated film field (in the sense given to the cultural field by Pierre Bourdieu) - with the assumption that auteur animated films in their artistic strategies were not diametrically different from those produced in developed cinematographies. The place of animation in the cinematographic institution, the issue of genology and the separation/individuality of animated film in Poland and the world are also analysed. In the history of Polish animation, three periods have been distinguished, each of which corresponds to a chapter of the dissertation. These are: the times of People's Poland (1944-89), the times of crisis and transformation (1989-2005), and the present day (from 2005). Such periodisation may be considered as typical for analyses concerning the history of Polish film (the caesuras of the first two periods are political and political events, while in the third case the caesura is of institutional nature - the establishment of the Polish Film Institute). For the topic of the dissertation and the subject of its research, this periodisation is of significance primarily due to the fact that in the history of animated film, each of the periods mentioned signifies a different technology (the period between 1944 and 1989 was analogue technology, 1989-2005 was a period of combining analogue technology with the beginnings of digital technology, and since 2005 the industry has been moving towards advanced digital technology). More specifically, the processes and procedures of film development, production and distribution were different in the period covered by each of the three chapters. The authoress analyses how, in each of these periods, technology influenced the gender image of the industry - not only through labour relations forming professional hierarchies, but also through the evolution of processes of symbolic capital production. The distinctive feature of the dissertation is that each chapter is preceded by an introductory subchapter, outlining the international background, i.e. the position and achievements of women in animated film worldwide during the period to which the chapter relates. These sub-chapters contain in-depth analyses of the work and artistic strategies of women from different geographical regions (both from the countries of popular democracy and from the West, from free-market countries), who became leaders or 'credited alone' creators in animated film at the time. Such a procedure is a research prosthesis, which aims to show the broad spectrum of institutional and technological problems accompanying women's ascension to master positions in cases which, unlike Polish female directors, are well documented, above all through digital reconstruction and the availability of their films.