Podróż, turystyka i wypoczynek pozamiejski w świadomości społeczeństwa Warszawy na przełomie XIX i XX wieku.

Praca przedstawia znaczenie podróży, turystyki i wypoczynku dla świadomości różnych grup społeczeństwa Warszawy w ostatnim dziesięcioleciu XIX i na początku XX wieku. W badanym okresie Warszawa przeżywała dynamiczny rozwój demograficzny i cywilizacyjny. Wzrastająca gęstość zaludnienia i uciążliwość egzystencji w miejskich murach powodowały, że mieszkańcy dążyli do opuszczania miasta - dla wytchnienia i zdrowia. O rodzajach rekreacji decydowały zamożność, tradycje danego środowiska, stan świadomości i dostęp do czasu wolnego. Z drugiej strony, formy podróżowania i wypoczynku determinowały pozycję i sposób postrzegania poszczególnych grup społecznych. We wstępie zostały przedstawione główne aspekty rozwoju Warszawy w końcu XIX wieku oraz charakterystyka najważniejszych teorii socjologicznych (Dean MacCannell, John Urry, Thorstein Veblen, Florian Znaniecki), odnoszących się do kwestii czasu wolnego i jego wpływu na świadomość społeczną. Jednym z celów pracy było ocenienie, jak dalece tytułowe formy aktywności warszawiaków były podobne do obyczajów obcych społeczeństw. W pierwszym rozdziale zostały opisane sposoby spędzania czasu wolnego poza miastem przez mieszkańców Londynu i Sankt Petersburga. Obyczaje londyńczyków stanowiły wzorzec dla podróżników i turystów w innych krajach Europy. W przypadku Sankt Petersburga nie tylko lokalna moda, ale zwłaszcza warunki polityczne, wywierały bezpośredni wpływ na sposoby i możliwości podróżowania mieszkańców Warszawy. Kolejne rozdziały są poświęcone poszczególnym grupom społecznym: rozdz. II - elitom (arystokracja, bogata burżuazja, najzamożniejsi ludzie kultury), rozdz. III - warstwom średnim (inteligencja, drobni przedsiębiorcy, urzędnicy) oraz rozdz. IV - proletariatowi Warszawy. Praca ukazuje sposoby spędzania czasu wolnego oraz cele i motywy, które uzasadniały wyjazdy poza miasto. Najzamożniejsi mogli pozwolić sobie na dalekie podróże do najpopularniejszych europejskich kurortów, gdzie spędzali często wiele miesięcy. Przedstawiciele warstw średnich wyjeżdżali na kilka tygodni do bliższych miejscowości uzdrowiskowych. W przypadku tej grupy najczęściej jedynie kobiety mogły korzystać z wypoczynku czy kuracji, gdyż ich mężowie nie mieli prawa do urlopu. Proletariat Warszawy praktykował jednodniowe pikniki pod miastem - w niedziele i święta. Przedstawiciele klas niższych usiłowali naśladować postępowanie warstw wyższych. Każda grupa społeczna poprzez podejmowane podróże, kuracje czy krótkie wycieczki manifestowała swe aspiracje do zajmowania określonego miejsca w społecznej hierarchii. Zgodnie z wykorzystanymi w pracy teoriami socjologicznymi, podobne formy aktywności wpływały na kształtowanie świadomości społecznej i decydowały o miejscu poszczególnych grup w społecznej hierarchii.

The thesis talks about the significance of the journeys, tourism and recreation outside the city in the consciousness of different groups of the Warsaw’s society during the last decade of the 19th century and at the beginning of the 20th century. At that time Warsaw was the scene of the dynamical demographical and civilization development. The density of inhabitants and difficulties of living conditions started to increase. All the social groups sought health and rest outside the city. Different ways of recreation were determined by the wealth, tradition of the individual groups, consciousness level and access to the leisure. On the other hand, the types of travelling or resting impacted on the evaluation of different social circles and their place in the social hierarchy. The introduction includes the profile of the main aspects of the Warsaw’s development at the end of the 19th century and characterizes the most important sociological theories (Dean MacCannell, John Urry, Thorstein Veblen, Florian Znaniecki) that talk about the issue of leisure and its influence on the social awareness. One of the aims of the dissertation was to evaluate how much the ways of spending leisure time by the inhabitants of Warsaw were similar to the same activities of foreign societies. In the first chapter the customs of dwellers of London and Sankt Petersburg were described. The behaviour of Londoners set the pattern for the travellers and tourists in the other European countries. In case of Sankt Petersburg, the local trends as well as political situation directly impacted on the possibilities of travelling of Warsaw’s dwellers. The following chapters of the dissertation are devoted to the individual social groups: chapter II – to the elites (the highest aristocracy, the richest bourgeoisie, rich artists, lawyers etc.), chapter III – to the “middle classes” (intelligentsia, petit-bourgeoisie, clerks) and chapter IV – to the proletariat. The thesis shows different ways of spending leisure and describes the aims and motives justifying the trips outside the city. The most wealthy people travelled to the expensive and famous European spas where they spent many months. The representatives of the “middle classes” travelled to much closer Polish resorts for only a few weeks. In the case of this group, most often only the women could enjoy the holidays, because their husbands were deprived of the privilege of the leave. The representatives of the Warsaw’s proletariat could allow themselves only one-day trips or picnics outside the city on Sundays or public holidays. The representatives of lower classes tried to copy the behaviour of higher circles. Each social group through journeys, medical treatments or short trips manifested its aspiration to occupy a specific place in the social hierarchy. According to the sociological theories the same activities shaped social awareness and decided about the position of different social groups.