La visión lingüística de MUERTE en la traducción: las traducciones polacas de la poesía de Federico García Lorca

Niniejsza praca doktorska poświęcona jest koncepcji językowego obrazu świata (JOS) w odniesieniu do przekładu tekstów artystycznych. Analizie poddano trzy serie polskich tłumaczeń poezji Federika Garcii Lorki pochodzących z tomu Poema del cante jondo („La guitarra”, 6 przekładów, 1950–2017/2019; „Clamor”, 3 przekłady, 1952–2017/2019) oraz z Romancero gitano („Romance de la luna, luna”, 9 przekładów, 1949–2017). Głównym celem pracy jest zdobycie nowej wiedzy na temat transferu treści semantycznych, kulturowych, emocjonalnych i ideologicznych w tłumaczeniu tekstów artystycznych poprzez opis ewolucji JOS-u i zmian, jakie się w nim dokonują w przekładzie. Szczególnym przedmiotem zainteresowania jest status obcości w serii przekładowej na poziomie językowego obrazu świata, tj. zbadanie, czy nowe wersje tego samego tekstu mają tendencję do egzotyzacji czy udomowienia Innego. Rozprawa rozpoczyna się od wprowadzenia, w którym uzasadniono podjęcie tego tematu badawczego, wyjaśniono główne cele pracy i przedstawiono jej strukturę. Składa się ona z pięciu rozdziałów: dwóch teoretycznych (1, 2) i trzech analitycznych (3, 4, 5). W rozdziale pierwszym usytuowano badanie w historii przekładoznawstwa i omówiono związek między tłumaczeniem a językowym obrazem świata. Następnie, w rozdziale 2, przedstawiono relacje między językiem, kulturą i poznaniem, z naciskiem na podejście etnolingwistyki kognitywnej. Jest to również rozdział, w którym przedstawiono aparat terminologiczny niniejszej rozprawy. W rozdziale 3 zrekonstruowano i porównano językowe obrazy śmierci/muerte, które stanowią punkt wyjścia do analiz tłumaczeń. W rozdziale 4 omówiono relacje między językowym obrazem świata i tekstami artystycznymi oraz zrekonstruowano językową wizję śmierci charakterystyczną dla poezji Federika Garcii Lorki. Rozdział wieńczy opracowanie definicji kognitywnej muerte u Lorki i porównanie jej ze standardowym ujęciem muerte w języku hiszpańskim. Obie definicje wykorzystano w rozdziale piątym, stanowiącym najważniejszą część pracy, w którym analizie poddano łącznie 18 polskich przekładów trzech wierszy Lorki. Korzystając z definicji kognitywnych muerte, opracowanych w rozdziałach 3 i 4, przeanalizowano teksty wyjściowe. Następnie zbadano polskie wersje wierszy Lorki nie tylko w konfrontacji z tekstami oryginalnymi, ale także z innymi przekładami tego samego tekstu, co pozwoliło zaobserwować wzajemne wpływy i zmiany na przestrzeni 70 lat. Badanie tłumaczeń z perspektywy JOS-u pozwoliło ustalić, że ewolucja serii polskich przekładów nie przebiega liniowo i że jest uwarunkowana wzajemnymi wpływami między tekstami. Zaobserwowano również, że przetłumaczony JOS stanowi trzecią drogę pomiędzy JOS-em tekstu wyjściowego i JOS-em języka i kultury docelowej. Jest to obraz, w którym aktualizują się cechy wszystkich tych JOS-ów. Ustalono zatem, że JOS standardowy stanowi punkt odniesienia w tłumaczeniu tekstów artystycznych. Ostatnią częścią pracy są uwagi końcowe, w których podsumowano najważniejsze wyniki i wnioski. Praca zawiera również aneks, w którym umieszczono dane wykorzystane do rekonstrukcji językowych obrazów śmierci/muerte oraz teksty analizowanych przekładów. Niniejsza praca, będąca studium interdyscyplinarnym, wnosi wkład w dziedziny językoznawstwa kulturowego, komparatystyki polsko-hiszpańskiej, literaturoznawstwa i przekładoznawstwa.

This doctoral dissertation focuses on the notion of the linguistic worldview (LWV) applied to the translation of artistic texts. Specifically, I analyze three series of the Polish translations of Federico García Lorca's poetry: Poema del cante jondo ("La guitarra", 6 translations, 1950–2017/2019; "Clamor", 3 translations, 1952–2017/2019) and Romancero gitano ("Romance de la luna, luna", 9 translations, 1949–2017). The main goal is to gain new insights on the transfer of semantic, cultural, emotive and ideological contents in the translation of artistic texts by observing the evolution of the LWV in translation and recording the modifications it undergoes in new retranslations. I put a special emphasis on the status of otherness in translation at the level of the linguistic worldview, i.e. I intend to determine whether retranslations tend to foreignize or domesticate the Other . The dissertation begins with an introduction where I justify the topic, explain the main objectives and the structure of the study. It is composed of five chapters: two theoretical (1, 2) and three analytical (3, 4, 5). Chapter 1 situates the study in the landscape of translation studies and discusses the relationship between translation and the linguistic worldview. This is followed in Chapter 2 by an account of the relationships between language, culture and cognition, focusing on Polish cognitive ethnolinguistics approach. It is also the chapter where the terminological apparatus of the present thesis is presented. Chapter 3 reconstructs and compares the linguistic views of muerte/śmierć, which are the starting point for the translation analyses. The following chapter (4) discusses the relationships between linguistic worldviews and artistic texts and reconstructs the linguistic view of muerte characteristic for the poetry of Federico García Lorca. The chapter ends with the elaboration of the cognitive definition of Lorca's muerte and its comparison with the standard view of muerte. The two definitions are used in Chapter 5, the most important part of the thesis, where a total of 18 Polish translations of three Lorquian poems are analyzed. Using the cognitive definitions of muerte elaborated in Chapters 3 and 4, I analyze the original texts to determine what vision of muerte they portray. Then I examine the Polish versions, not only in confrontation with the original texts, but also with other retranslations of the same text, which allows me to record mutual influences and changes over 70 years. Analyzing the translations from the perspective of the LWV led to establishing that the evolution of the series of Polish translations does not follow a linear movement, but a zigzag movement, conditioned, among others, by mutual influences. Furthermore, I observed that the translated LWV constitutes a third way; a vision that is nourished both by the LWV of the original text and by the LWV of the target language and culture. Consequently, I determined that the standard LVW constitutes the point of reference in the translation of artistic texts. The thesis ends with concluding remarks summarizing the most important results and conclusions. Apart from the bibliographical references, the dissertation consists of an appendix where the data used for the reconstruction of the muerte/śmierć and the texts of the analyzed translations can be found. The present dissertation, which is an interdisciplinary study, contributes to the fields of cultural linguistics, comparative studies of Polish and Spanish, literary and translation studies.

El presente trabajo está dedicado al concepto de la visión lingüística del mundo (VLM) aplicado a la traducción de los textos artísticos. En particular, analizamos tres series de las traducciones polacas de la poesía de Federico García Lorca del Poema del cante jondo («La guitarra», 6 traducciones, 1950–2017/2019; «Clamor», 3 traducciones, 1952–2017/2019) y del Romancero gitano («Romance de la luna, luna», 9 traducciones, 1949–2017). Nuestro objetivo principal es obtener nuevos conocimientos en lo que concierne a la transferencia de los contenidos semánticos, culturales, emotivos e ideológicos en la traducción de los textos artísticos mediante la observación de la evolución de la VLM en la traducción y el registro de las modificaciones que esta experimenta. El punto de interés especial es el estatus de la otredad en la traducción: pretendemos determinar si las retraducciones tienden a extranjerizar o domesticar al Otro a nivel de la visión lingüística del mundo. El trabajo empieza con una introducción donde se justifica el tema, se explican los objetivos principales y se presenta la estructura del trabajo. El trabajo se compone de cinco capítulos: dos teóricos (1, 2) y tres analíticos (3, 4, 5). En el primer capítulo, se sitúa el trabajo en el panorama de los estudios de la traducción y se comentan las relaciones entre la traducción y la visión lingüística del mundo. A continuación, en el capítulo 2, se da cuenta de las relaciones entre la lengua, la cultura y la cognición, centrándose en el enfoque de la etnolingüística cognitiva de Lublin. Asimismo, es el capítulo donde se presenta el aparato terminológico de la presente tesis. En el capítulo 3 se reconstruyen y comparan las visiones lingüísticas de la muerte/śmierć, que son el punto de partida para los análisis traductológicos. En el siguiente capítulo (4) se comentan las relaciones entre la visión lingüística del mundo y los textos artísticos y se reconstruye la visión lingüística de la muerte característica para la poesía de Federico García Lorca. El capítulo finaliza con la elaboración de la definición cognitiva de la muerte lorquiana y comparación de esta con la visión de la muerte estándar. Las dos definiciones se emplean en el capítulo 5, la parte más importante del trabajo, donde se analizan en total 18 traducciones polacas de tres poemas lorquianos. Usando las definiciones cognitivas de la muerte elaboradas en los capítulos 3 y 4, analizamos los textos originales para determinar qué visión de la muerte retratan. A continuación, analizamos las versiones polacas no solo en confrontación con los textos originales, sino también con otras retraducciones del mismo texto, lo cual nos permite observar las influencias mutuas y los cambios ocurridos a lo largo de 70 años. Los análisis traductológicos desde la perspectiva de la VLM nos han permitido establecer que la evolución de las series de las traducciones polacas no sigue un movimiento lineal, sino que constituye una serie de vaivenes, condicionadas, entre otros, por influencias mutuas. Además, hemos observado que la VLM traducida constituye una tercera vía; una visión que se nutre tanto de la VLM del texto original, como de la VLM de la lengua y cultura de llegada. En consecuencia, hemos determinado que la VLM estándar constituye el punto de referencia, consciente o no, en la traducción de los textos artísticos. El trabajo finaliza con las observaciones finales donde se resumen los resultados y las conclusiones más importantes. Aparte de las referencias bibliográficas, el trabajo consta de un anejo donde se encuentran los datos usados para la reconstrucción de la muerte/śmierć y los textos de las traducciones analizadas. El presente trabajo, que viene a ser un estudio interdisciplinar, contribuye a los campos de la lingüística cultural, los estudios comparativos del polaco y español, los estudios literarios y de la traducción.