Umowa o usługi - uwagi de lege lata i wnioski de lege ferenda

W niniejszej pracy autor omawia problematykę prawnej regulacji umów mających za przedmiot usługi, do których nie stosuje się przepisów o innych kontraktach nazwanych, czyli takich, które de lege lata wpisują się w zakres przedmiotowy art. 750 k.c. W tym zakresie stwierdzono dysfunkcję aktualnego ustawodawstwa, identyfikując tym samym problem naukowy, którego oryginalnym rozwiązaniem może być zaproponowanie odpowiednich środków zaradczych. W ramach tej propozycji autor przedstawia koncepcję stypizowania umowy o usługi, która de lege ferenda miałaby zastąpić art. 750 k.c. Problematyka świadczenia usług, w ramach kontraktów nieujętych w kodeksie cywilnym jako odrębny typ umowy, w literaturze cywilistycznej nie wzbudzała szerszego zainteresowania do czasu zintensyfikowania prac nad rekodyfikacją polskiego prawa cywilnego. Jednakże, nawet pomimo wzrostu zainteresowania tą tematyką kompleksowe opracowania z tej dziedziny są w dalszym ciągu stosunkowo nieliczne, a najważniejsze i najbardziej wyczerpujące z nich powstało niemal trzydzieści lat temu (rozprawa Leszka Ogiegły, Usługi jako przedmiot stosunków obligacyjnych, Katowice 1989). Wobec szeregu zmian, mających także znaczenie dla tej sfery obrotu prawnego, jakie zaistniały od tego czasu zarówno w światowej jak i polskiej gospodarce zachodzi potrzeba nowego spojrzenia na te zagadnienia. Wśród przemian społeczno-gospodarczych, które należy uwzględnić w kontekście analizy przedmiotowej problematyki niewątpliwie znajduje się istotny wzrost znaczenia usług dla funkcjonowania gospodarki. Na przykład w 2009 r. działalność gospodarcza związana ze świadczeniem usług przekładała się na 70% zatrudnienia i wartości dodanej w państwach członkowskich Unii Europejskiej. Jednocześnie nie ulega wątpliwości, że ustalenie faktycznej roli usług w funkcjonowaniu gospodarki jest bardzo trudne z uwagi na fakt, że wiele z nich jest świadczonych przez producentów towarów, a co za tym idzie w oficjalnych statystykach figurują one jako przejaw działalności produkcyjnej. W związku z tym znaczenie tego rodzaju działalności może być jeszcze większe niż wynika to z prowadzonych badań. Kolejną przesłanką uzasadniającą potrzebę nowego ujęcia tego zagadnienia stanowi rozwój technologii informatycznych, które wywarły ogromny wpływ na sposób zawierania i wykonywania umów o świadczenie usług. Sformułowanie przedmiotowej propozycji wymagało przeprowadzenia badań naukowych przy użyciu metody dogmatycznej i prawnoporównawczej. W celu ukazania szerszego kontekstu problematyki świadczenia usług ustalenia dotyczące zagadnień prawnych skonfrontowano z ustaleniami formułowanymi w naukach ekonomicznych i społecznych. Rezultaty procesu badawczego zostały przedstawione w ośmiu rozdziałach pracy. Ich podstawowym efektem jest opis obecnych uregulowań dokonany na tle historycznym oraz w ujęciu prawnoporównawczym. Celem tego zabiegu jest wskazanie okoliczności, w których kształtowały się obecnie obowiązujące rozwiązania i wyjaśnienie przyczyn z powodu, których osiągnęły one swoją obecną postać. Natomiast argumentów prawnoporównawczych użyto dla wskazania innych możliwych rozwiązań w tym zakresie mogących stanowić impuls oraz inspirację do przeformułowania rodzimych przepisów. Według diagnozy sformułowanej w ramach przeprowadzonego procesu badawczego obecne kodeksowe przepisy o zleceniu należy uznać za nieprzystające zbyt dobrze do specyfiki kontraktów usługowych charakteryzujących się dysproporcją potencjałów stron odnośnie możliwości oceny okoliczności zawierania i wykonywania umowy. W tym zakresie nie ulega wątpliwości, że zdecydowanie lepszą pozycją dysponuje usługodawca bez względu na to czy umowa zawierana jest w obrocie konsumenckim, profesjonalnym czy powszechnym. Wobec zidentyfikowania deficytu informacyjnego po stronie usługobiorcy istnieje również konieczność odpowiedniego zaakcentowania w regulacjach kodeksowych obowiązków informacyjnych mających służyć wyrównaniu stwierdzonych dysproporcji. Ponadto, ze względów ekonomicznych, takich jak konieczność zawierania w obrocie transakcji efektywnych, istnieje również potrzeba inspirowania podmiotów prawa przez ustawodawcę do właściwego współdziałania, ponieważ obustronne zaangażowanie jest niejednokrotnie podstawową przesłanką osiągnięcia wspólnego celu gospodarczego. Ta konstatacja jest szczególnie aktualna w przypadku umów o świadczenie usług. Wszystkie ze stwierdzonych powyżej uwarunkowań nie są odzwierciedlone w obecnie obowiązującej regulacji zlecenia, jako materii normatywnej znajdującej odpowiednie zastosowanie do świadczenia usług, wobec czego przedstawiono je w niniejszej pracy w charakterze okoliczności uzasadniającej zmianę prawa w tym zakresie. Zdefiniowany zgodnie z powyżej przedstawionymi założeniami problem naukowy został rozwiązany poprzez sformułowanie propozycji nowego ujęcia tej problematyki w przepisach ustawowych poprzez wprowadzenie do prawa polskiego nowego typu kontraktu tj. „umowy o usługi” rozumianej jako stosunek obligacyjny – nie podlegający regulacji jakiejkolwiek innej umowy nazwanej mającej za przedmiot usługi – zobowiązujący do wykonania dowolnej czynności faktycznej przez jedną osobę na rzecz drugiej, a wzorowanej na odpowiednich postanowieniach Zasad europejskiego prawa umów o świadczenie usług i Wspólnej Ramy Odniesienia. Niniejszą pracą autor zabiera głos w dyskusji o przyszłym kształcie polskiego prawa cywilnego ujętego w ramy nowego kodeksu, mając nadzieję, że dzięki temu ją wzbogaca dostarczając materiału do przemyśleń autorom propozycji wyjściowych do dalszych prac legislacyjnych w tym zakresie.

The thesis is dedicated to service contracts, that are not subject to the provisions on other nominate contracts. De lege lata they are referred to in art. 750 of the Polish Civil Code (PCC). The need of applying mutatis mutandis to them, in accordance with the above-mentioned article, the rules on the contract of mandate is criticized. Dysfunctional state of Polish law in this area was qualified as an academic problem. Its solution was identified in the concept of introducing a new nominate contract i.e. contract for services coupled with the repeal of art. 750 PCC. Moreover, in order to justify suggested amendments in this area it was observed that among other services became more important for economy within the last 30 years as well as information technologies developed significantly. Both aforementioned factors vastly influenced the way of forming and executing services contracts. The proposal of new regulation on the above-mentioned contracts is a result of academic research performed by means of dogmatic and comparative methods. In order to show the wider context of discussed issues, legal findings were confronted with findings made in the field of economics and sociology. The results of research process are presented in eight chapters. One of the most important part is a description of the present regulations in historical and comparative perspective. The former perspective use was aimed at indicating the circumstances of the said regulations development and explaining the reasons why they took their current form. While the latter one was applied to specify the other possible solutions in this area, that could constitute an impetus to recodify Polish civil law. According to the assessment carried out within the research processes, an inspiration to draft the appropriate solutions could be found in the Principles of European Law on Service Contracts and the Common Frame of Reference adapted to Polish law. Nonetheless, in contrary to: assumptions made in the above-mentioned works, as well as views of some Polish academics (F. Zoll, M. Pecyna) and draft provision on services by the Services Task Group of Civil Law Codification Commission, a need to regulate a new nominate contract i.e. “contract for services” was identified. The thesis presents the reasons to make the above-mentioned contract a nominate one i.e. the fact that it is concluded by parties on a large scale (it is frequent in practice). Additionally, it is possible to claim that it acquired a distinct legal frame. Moreover, this work contains the proposal of draft regulations in this area. To sum up, by this thesis the author takes part in a discussion on the shape of the forthcoming Polish civil law expressed in the frames of the new Civil Code and hopes that his work contributes to this debate and provides food for thought for its other participants.