Pieśń ludowa u Johanna Gottfrieda Herdera. Impulsy, źródła, recepcja.

Zainteresowanie tematyką ludową splata się pod koniec XVIII wieku z poszukiwaniem eposów narodowych, a to za sprawą wydanych w 1760 Pieśni Osjana. Osjanizm, który ogarnął europejską literaturę, rozbudził zainteresowanie dawną, prostą, nieskomplikowaną poezją o surowym, "barbarzyńskim" języku, formie, która sprzeciwiała się panującym dotychczas klasycystycznym trendom. Pięć lat po pierwszym wydaniu Osjana pojawia się obszerny zbiór starych ballad angielskich i szkockich Thomasa Percy'ego, również zabytku odnalezionego "przez przypadek". Zbiór robi niesamowitą karierę w Europie, a przede wszystkim w Niemczech, gdzie naśladowanie jego anonimowych pieśni przez poetów takich jak Hölty czy Bürger prowadzi do powstania najwcześniejszych ballad artystycznych, gatunku recypowanego przez nadchodzący pre- i romantyzm. Johann Gottfried Herder, pod wpływem lektury Osjana jak i badań Anglików nad ich "dawnościami", na początku lat 70-tych XVIII wieku formułuje w swoich pismach postulaty dotyczące nowej literatury, jaką chciałby widzieć w Niemczech. Na tle bogatej recepcji "Osjana" w swoim kraju Herder przygotowuje wydanie zbioru europejskich pieśni ludowych, do czego dochodzi w latach 1778-1779. Interesujące są okoliczności, w jakich w ciągu kilku lat zmienia się jego spojrzenie na sprawę wydawania pieśni ludowych, jak duży wpływ na ostateczny kształt zbioru mają krytycy i oczekiwania czytelników. W swojej pracy poddaję analizie przede wszystkim zbiór Volkslieder Herdera zarówno na płaszczyźnie inspiracji utworami angielskimi (Osjan, Percy), zarówno jeśli chodzi o treść jak i formę zbioru, przyglądam się szczegółowo źródłom, z jakich częstokroć bardzo nowatorsko czerpał Herder dostępne mu pieśni ludowe różnych narodów, ponadto lekturą towarzyszącą analizie jest wydane później opis vitae Herdera, Myśli o filozofii dziejów, w której formułuje często stereotypowe postrzeganie większości narodów europejskich, czyniąc to na bazie dostępnej mu literatury i dawnej poezji tych narodów. Ostatnim etapem pracy jest pokazanie rozległej, choć obecnie niedocenianej, recepcji zbioru Herderowskiego, zarówno w rodzimych Niemczech, jak i w krajach słowiańskich, w których zbiór pieśni ludowych Herdera posłużył za impuls do powstania literatur narodowych: bliżej przyglądam się Czeskiemu Odrodzeniu Narodowemu, w szczególności dwóm mistyfikacjom literackim na miarę Pieśni Osjana, czyli Rękopisom królodworskiemu i zielonogórskiemu, a także działalności Vuka Stepanovicia Karadžića, który na terenie krajów południowosłowiańskich zbierał i wydawał pieśni ludowe, zarówno bohaterskie jak i liryczne. Ze względu na niewielki oddźwięk, jaki wzbudziła działalność Herdera jako wydawcy pieśni ludowych w Polsce (spowodowane było to sytuacją polityczną), recepcja Herdera w literaturze polskiej wzmiankowana jest przy użyciu działalności zbierackiej odwołującej się do czasów romantyzmu.

The interest in folk themes intertwined in the late 18th century with the search for national epics, and this is due to in 1760 issued Fragments of ancient poetry, collected in the Highlands of Scotland. Ossianism, which had gripped the European literature, has raised interest in the ancient ,simple, uncomplicated poetry of raw, "barbaric" language, of form previously opposing prevailing classical trends. Five years after the first edition of Fragments... (called also Songs of Ossian) there appears an extensive collection of old English and Scottish ballads by Thomas Percy, the monument also found "by accident". This collection makes an incredible career in Europe, especially in Germany, where the imitations of anonymous songs by poets such as Hölty or Bürger lead to the establishing of the genre of early artistic ballads, widely used by the upcoming eras of Pre-Romanticism and Romanticism. Johann Gottfried Herder, influenced by his reading of Ossian and by the studies of English on their "ancient songs”, formulates at the beginning of the 70's of 18th century in his writings demands for new literature, which he would like to see in Germany. On the background of the rich reception Ossian in his country Herder prepares his publishing of a collection of European folk songs, which happens in the years 1778-1779. Of a huge interest are the circumstances in which in a few years his view of the matter of folk songs changed, as a large influence on the final shape of the set were the expectations of critics and readers. In my work I examine in particular the set of Volkslieder by Herder against both English inspirational sources (Ossian, Percy) , both in terms of content and form of the set, I look at the sources, from which Herder drew often very innovatively folk songs of different nations available to him, also reading the accompanying later opus vitae of Herder, Ideas for the Philosophy of History of Humanity, in which he formulates the often stereotypical perception of most European nations, basing on the literature and ancient poetry of these nations available to him.The final stage of my work is to show the vast, but currently undervalued, reception of the Herder’s work, both in his native Germany and in the Slavic countries, in which Herder’s collection of folk songs served as the impetus for the creation of national literatures: I take a closer look at the phenomenon of the Czech National Revival , in particular at two literary forgeries, The Manuscript of Dvůr Králové and The Manuscript of Zelená Hora, also at the deeds of Vuk Stefanović Karadžić, who in the Southern Slavic countries collected and published folk songs, both heroic and lyrical. Due to the small response, which attracted Herder’s deeds as the publisher of folk poetry in Poland (was due to the political situation), Herder’s reception in the Polish literature is mentioned on the examples of folkloristic gatherers’ activities of the Romanticism era.