Autonomia fiskalna i jej wpływ na działania samorządów

W ostatnich dekadach w wielu krajach następował proces decentralizacji fiskalnej, w ramach którego samorządom przekazywane były zadania publiczne oraz środki finansowe do ich realizacji. Jednak w praktyce pełną decentralizację rzadko się obserwuje. Z jednej strony jest ona ograniczana przez duży udział transferów z budżetu centralnego w dochodach lokalnych, z drugiej zaś przez ścisłe regulacje zadań przekazanych samorządom przez centralnie definiowane przepisy. Oba te czynniki ograniczają decyzyjność władz samorządowych. Decentralizacja fiskalna rozumiana jako działanie systemu jednostek samorządu terytorialnego, które samodzielnie podejmują decyzje o swoich dochodach i wydatkach, może prowadzić do poprawienia efektywności sektora publicznego. W literaturze wskazuje się przede wszystkim na możliwą poprawę efektywności alokacyjnej, kosztowej oraz o potencjalnych, długotrwałych efektach związanych z rozwojem lokalnym. Jak już jednak powiedziano, w praktyce samorządy nie są samodzielne. Innymi słowy, mamy do czynienia z częściową lub ograniczoną decentralizacją fiskalną. Wynika to z szeregu obiektywnych czynników związanych z problemami w kształtowaniu systemu lokalnych finansów. A zatem brak samodzielności jest niejako naturalny, dotyczy zarówno decyzji dochodowych, jak i wydatkowych podejmowanych przez samorządy. Z perspektywy kształtowania lokalnych finansów ważna jest odpowiedź na pytanie, jak te ograniczenia oddziałują na decyzje podejmowane przez samorządy, w szczególności czy i jak wpływają na ich efektywność. Kwestie te są przedmiotem stosunkowo licznych opracowań zarówno o charakterze teoretycznym, jak i praktycznym. Jednak przegląd tych opracowań wskazuje, że mamy do czynienia z istotnym brakiem, mianowicie zasadnicza część analiz dotyczy problemów autonomii dochodowej samorządów. Autonomia wydatkowa również jest analizowana, ale przede wszystkim przez pryzmat ograniczeń po stronie dochodów, a w szczególności dotacji celowych. Tymczasem ograniczenia tej autonomii wynikają też z regulacji dotyczących tylko wydatków. Regulacje te określają często bardzo szczegółowo ilość i jakość dóbr i usług, które samorządy są zobowiązane dostarczyć mieszkańcom. To, jak owe regulacje wpływają na działania samorządów nie jest dobrze rozpoznane w literaturze. Niniejsze opracowanie podejmuje m.in. próbę uzupełnienia tej luki. Chcemy także w sposób możliwie wszechstronny ocenić zakres decentralizacji fiskalnej w Polsce i ilościowo oszacować, jaki jest jej wpływ na funkcjonowanie samorządów w naszym kraju. Głównym celem rozważań zawartych w tej książce jest próba oceny, czy i w jaki sposób decentralizacja fiskalna wpływa na funkcjonowanie sektora publicznego w Polsce na poziomie lokalnym oraz próba zweryfikowania hipotezy zakładającej, że im większy jest stopień decentralizacji, tym większa jest efektywność sektora publicznego na poziomie lokalnym. Hipoteza ta została rozbita na szczegółowe hipotezy badawcze weryfikowane w kolejnych rozdziałach: • wraz ze spadkiem poziomu autonomii (w przestrzeni lub czasie) zmniejsza się dopasowanie wydatków lokalnych do preferencji mieszkańców, czyli efektywność alokacyjna; • wzrost poziomu autonomii wiąże się z większą efektywnością kosztową działań samorządów; • wyższa efektywność i większa swoboda decydowania o przeznaczeniu posiadanych środków przyspieszają tempo rozwoju gospodarczego samorządów; • wzrost fiskalnej decentralizacji (wydatkowej i dochodowej) prowadzi do reelekcji urzędującego wójta/burmistrza/prezydenta.