Wizerunek kobiet w polskich rysunkach satyrycznych dwudziestolecia międzywojennego

Przedmiotem dysertacji są polskie rysunki satyryczne poświęcone kobietom i ich życiu, publikowane w wybranych czasopismach satyryczno-humorystycznych w latach 1918-1939. Celem pracy stało się spojrzenie na kobiety dwudziestolecia międzywojennego oczami ówczesnych rysowników i redaktorów pism oraz wydobycie z krzywego zwierciadła karykatury prawdziwych spostrzeżeń, postaw i stosunku do kobiet w tym okresie. Cel ten osiągnięty został przez przeprowadzenie krytycznej analizy rysunków satyrycznych dotyczących problematyki kobiecej, a także analizy owych przedstawień wizualnych w kontekście historycznym i historyczno-artystycznym. Przeprowadzone w niniejszej pracy analizy pozwoliły uzyskać odpowiedź na główne pytanie dotyczące obrazu kobiet, jaki został wykreowany w polskich rysunkach satyrycznych lat 20. i 30. XX wieku Dysertacja składa się z rozbudowanego wstępu, czterech rozdziałów oraz zakończenia. We wstępie: zaprezentowano przedmiot i cel rozprawy; przedstawiono dotychczasowy stan badań nad: karykaturą polską dwudziestolecia międzywojennego, wizerunkiem kobiet w rysunkach satyrycznych, czasopiśmiennictwem satyryczno-humorystycznym tego okresu, historią kobiet w Polsce międzywojennej; omówiono także podstawowe problemy związane z przyjętą w pracy terminologią oraz założenia metodologiczne. Rozdział pierwszy stanowi wprowadzenie do prezentowanych w pracy zagadnień. Znalazły się w nim: syntetyczna charakterystyka sytuacji kobiet w Polsce w latach 20. i 30. oraz przemian zachodzących w ich życiu osobistym, zawodowym i publicznym; prezentacja tygodników satyryczno-humorystycznych, stanowiących główne źródło rysunków; wyniki analizy treściowej i statystycznej prasy; omówienie zagadnień związanych z odbiorem i zasięgiem prasy w dwudziestoleciu międzywojennym. W rozdziale drugi, poświęconym sztuce karykatury, scharakteryzowano rozwój tej dziedziny w dwudziestoleciu oraz przywołano nazwiska najważniejszych twórców rysunków poświęconych kobietom. W części tej, znalazły się zagadnienia związane z artystycznym rozwojem karykatury, jej autonomizacją i przemianami w podejściu do niej ze strony ówczesnych artystów, krytyków oraz historyków sztuki. Ważną częścią rozdziału drugiego było także wskazanie na różnorodność formalną karykatur oraz na relację słowa i obrazu w rysunkach satyrycznych. Niemniej istotne dla przeprowadzonych badań było omówienie strategii wizualnych karykatury, które w sposób bezpośredni wpływały na ostateczne odczytanie znaczenia rysunku. Główną część rozprawy stanowi rozdział trzeci, w którym przeprowadzono analizę rysunków dotyczących zagadnień z życia kobiet. Materiał źródłowy podzielono tutaj na kilka nadrzędnych grup związanych z życiem rodzinnym, zawodowym, publicznym, prywatnym oraz intymnym. We wszystkich wymienionych kategoriach wskazano i omówiono dominujące w rysunkach satyrycznych typy kobiet. W niniejszej części rysunki zaprezentowane zostały na tle historycznych przemian w życiu kobiet, a także na tle ówczesnej publicystyki i innych tekstów kultury, między innymi: filmów, literatury popularnej, utworów kabaretowych oraz zagranicznych rysunków satyryczno-humorystycznych. W czwartym rozdziale pracy, zaprezentowano zagadnienia związane z różnicami i podobieństwami w podejściu do omawianych zjawisk ze strony karykaturzystów i karykaturzystek. W części tej znalazło się także miejsce na rozważania na temat specyfiki karykatury jako sztuki uznawanej tradycyjnie za męską dziedzinę twórczości oraz na temat wykluczenia kobiet z zawodu karykaturzystek. W zakończeniu przedstawiono wnioski z analizy rysunków satyrycznych dotyczących kobiet i przemian w ich życiu.

The subject of this dissertation are Polish satirical drawings published in selected satirical and humorous magazines between the years 1918 and 1939 and devoted to women and to their lives. The ambition of the dissertation was to look at women of the interwar period through the eyes of contemporary cartoonists and editors of magazines, and to distil from the reflection from the crooked mirror of caricature real observations, opinions and attitudes towards the women of that period. To this end a critical analysis of satirical drawings which discussed women's issues was conducted, as was an analysis of these visual representations in the historical and artistic context. The dissertation consists of an extensive introduction, four chapters and a conclusion. In the introduction: the subject and the purpose of the dissertation are presented; presentation of the current state of research on the Polish caricature of the interwar period, of the image of women in satirical drawings and of satirical and humorous journals of that period; the history of women in interwar Poland; basic problems related to the terminology adopted in the work and methodological assumptions were also discussed. The first chapter is a presentation of the historical context of the phenomena under analysis, which includes: a concise analysis of the situation of women in Poland in the 20’s and in the 30’s and of the changes which were taking place at the time in their personal, professional and public lives; drawings are taken from the following satirical and humorous weekly publications: "Szczutek", "Mucha", "Cyrulik Warszawski", "Wróble na Dachu", "Szpilki"; results of analysis of the contents and of a statistical analysis of the press; a discussion of issues related to the reception and reach of the press in the 20’s and 30’s of the 20st century. The second chapter is devoted to the art of caricature, it characterises developments in this field during the interwar period and it recalls the names of the foremost creators of drawings devoted to women. This chapter contains a discussion of issues related to the artistic development of caricature, its autonomy and changes in the approach to this art of the artists of the time, as well as of critics and of historians. An important part of this chapter is a description of the formal diversity of caricature and of the relationship between the word and the image in satirical drawings. Equally important to the research was the discussion of visual strategies of caricature, which directly influenced the final reading of the meaning of the drawing. The third and the main chapter of the dissertation contains an analysis of drawings which relate to issues from the lives of women. The source material was divided thematically into categories: family, professional, public, private and intimate life. For each category a picture of the dominating type of woman was drawn and discussed. Drawing were presented against the backdrop of changes in women’s lives, of the contemporary journalism and of other cultural texts, such as the movies, popular literature, the cabaret and foreign satirical and humorous drawings. The fourth chapter of the dissertation discusses differences and similarities in the approach to the phenomena under discussion on the part of men and women-caricaturists. This chapter also reflects on the specificity of caricature as an art traditionally considered to be a field of activity of men, and on the exclusion of women from this profession. The last part of the dissertation presents conclusions from the analysis of satirical drawings about women and about changes in their lives.