Idea pokoju – jej tradycja, interpretacje i współczesne wcielenia

Przedmiotem rozważań podjętych w tej rozprawie jest idea pokoju, jej interpretacje na przestrzeni dziejów oraz wybrane sposoby wcielania jej w życie. Zawarte w pracy rozważania koncentrują się głównie wokół idei pokoju w ujęciu współczesnym. Zagadnienie pokoju zostało przedstawione na styku teorii polityki oraz następujących dyscyplin: filozofii polityki, aksjologii, etyki, filozofii prawa, także psychologii – co nadaje rozprawie doktorskiej interdyscyplinarny charakter. Opracowania monograficzne uwzględnione w rozprawie zostały napisane głównie w wieku XX i XXI, natomiast rozważania filozoficzno-etyczne na temat idei pokoju zaczerpnięte zostały z klasycznych traktatów i rozpraw filozoficznych. Analiza tradycyjnych idei pokoju wymagała odwołania się - poza źródłami klasycznymi - także do opracowań dokonanych przez współczesnych historyków, filozofów i teoretyków polityki. W dysertacji zostało podjęte zagadnienie, czy idea pokoju powinna być rozumiana jako nieosiągalny ideał, czy możliwa jest konkluzja o realizacji tej idei przynajmniej w pewnym stopniu. Obecnie wzrasta świadomość tego, że wojny prowadzą nie tylko do zabijania, ale również do nieodwracalnego niszczenia środowiska naturalnego oraz dziedzictwa kulturowego ludzkości. Praktycznym ucieleśnieniem idei pokoju są ruchy społeczne - ruchy antywojenne, ruchy obrońców pokoju i ruchy ściśle pacyfistyczne. W rozprawie został sformułowany pogląd o tym, że edukacja w XXI wieku powinna zaszczepiać wartość pokoju. Powinno temu służyć upowszechnianie humanitarnych, pacyfistycznych treści dzieł literackich i wykorzystanie podobnych wątków w filmowych dziełach kultury popularnej oraz stworzenie efektywnej przeciwwagi w grach komputerowych dla apologii przemocy. W literaturze politologicznej i prawnomiędzynarodowej problem pokoju bywa zwykle podejmowany w perspektywie prawnej oraz z punktu widzenia stosunków międzynarodowych, traktatów i konwencji prawnomiędzynarodowych, mechanizmów mediacji i negocjacji w konfliktach międzypaństwowych, form międzynarodowej kontroli nad zbrojeniami i działaniami wojennymi. Celem tej rozprawy jest natomiast sprecyzowanie idei pokoju w kategoriach pojęcia opisowo-analitycznego z dziedziny teorii polityki oraz w kategoriach wartości moralnych i politycznych. W rozprawie doktorskiej została podjęta próba udzielenia odpowiedzi na pytanie, czy współcześnie pokój jest wartością kierunkową czy regulatywną; czy jest kategorią samą w sobie, czy wartością samą w sobie czy tylko instrumentalną. Innymi słowy, czy dążenie do pokoju jest wyrazem orientacji moralnej lub ideologicznej, czy też jest to nastawienie wymuszone własną słabością lub zagrożeniem. Podjęta została próba odpowiedzi na pytanie, czy naczelna wartość pokoju wiąże się z jej świadomym wyborem jako istotnej, autonomicznej wartości, czy raczej jest to wartość instrumentalna, niezbędna ze względu na pragmatyczne wymogi współistnienia i praktyczną potrzebę współdziałania podmiotów mających odrębne poglądy i dążenia. Pokój jest rozpatrywany w niniejszej rozprawie nie tylko jako stan rzeczy, ale również jako postulat, wzorzec, ideał. Ten aspekt kieruje rozważania ku temu, co być powinno i wymaga podejścia normatywnego. Rozprawa została napisana w oparciu o metodę historyczną, hermeneutyczną, porównawczą i funkcjonalną. Obserwacja rzeczywistości politycznej zawarta w dziełach naukowych i w publicystyce programowej została wsparta analizą dokumentów politycznych (aktów prawa międzynarodowego, deklaracji i manifestów ideologicznych, encyklik, itp.). Dysertacja składa się ze wstępu, ośmiu rozdziałów, zakończenia i bibliografii.

The dissertation discusses the idea of peace, its interpretation over the years and the selected ways of implementing it into life, with emphasis put on the contemporary understanding of the idea. The concept of peace has been demonstrated employing the theory of politics combined with the following disciplines: the philosophy of politics, axiology, ethics, the philosophy of law, and psychology; hence the interdisciplinary character of the dissertation. The monographs referred to in the text were written mainly in the 20th and the 21st century while the philosophical-ethical reflections on peace come from classical philosophical treatises and essays. Analysing the traditional ideas of peace also required referring to literature authored by contemporary historians, philosophers and theorists of politics. The dissertation considers the question whether the idea of peace should be understood as an unachievable ideal or if it is possible to conclude that it has found its implementation at least to some extent. The awareness of the fact that wars lead not only to killing but also to the irreversible destruction of the natural environment and the cultural heritage of humankind has been currently on the increase. The idea of peace finds its practical implementation in social movements: anti-war, pro-peace and strictly pacifist movements. The dissertation claims that education in the 21st century should inculcate the value of peace through propagating humanitarian an pacifist literature, using similar content in popular cinematography and creating effective counterbalance for the apology of violence in computer games. The literature on political science and international law usually analyses the problem of peace from the legal perspective, from the point of view of international relations, international law treaties and conventions, the mechanisms of mediation and negotiation in interstate conflicts, the forms of international armaments and military operations control. The aim of the present dissertation, in turn, is to define the idea of peace as a descriptive-analytical notion belonging to the domain of the theory of politics, and describe it in terms of moral and political values. The dissertation attempts at answering the question whether in the contemporary understanding peace is a directional or a regulative value; if it is an independent category, a value in itself, or just an instrumental value. In other words, is striving for peace an expression of moral or ideological orientation, or is it an attitude imposed by one’s weakness or by danger? The dissertation tries to answer the question whether the main merit of peace results from the conscious choice of this value, as a significant, autonomous one, or if it is rather an instrumental value that is indispensable taking into account the pragmatic requirements of coexistence and the pragmatic need of cooperation between subjects with different aims and worldviews. Peace is analysed here not only as a status quo but also as a postulate, a model and an ideal. This aspect makes the discussion oriented on what should be and requires a normative approach. The dissertation employs the historical, hermeneutic, comparative and functional methods. The observations on political reality presented in research literature and in programmatic opinion journalism have been coupled with an analysis of political documents (acts of international law, declarations, ideological manifestos, encyclicals, etc.). The dissertation consists of an introduction, eight chapters, conclusions and a list of references.