Aspekty projektowania i oceny systemów informacyjno-wyszukiwawczych bibliotek na początku XXI w.

Teza: Stopień wykorzystania narzędzi służących pozyskiwaniu informacji faktograficznych lub dokumentacyjnych niejednokrotnie zależy od wrażeń ich użytkowników. Systemy informacyjno- wyszukiwawcze powinny zatem spełniać określone warunki, aby użytkownicy chcieli się nimi posiłkować i odnosili spodziewane korzyści. Sprzyja temu możliwość korzystania z systemu w różnych okolicznościach (dostępność), łatwość w korzystaniu (użyteczność) oraz umożliwienie wykonania założonych zadań (funkcjonalność). Założenia te dotyczą także wyszukiwarek udostępnianych użytkownikom bibliotek, w tym coraz popularniejszych w bibliotekach akademickich systemów discovery, z pomocą których można przeszukiwać jednocześnie różnorodne zasoby z wielu źródeł. Z tego względu niezwykle istotna jest dbałość bibliotek o poziom dostępności, użyteczności oraz funkcjonalności udostępnianych narzędzi wyszukiwawczych, w tym dobór odpowiedniego oprogramowania i jego profesjonalna ewaluacja. Cel rozprawy i metody badań: Ogólnym celem rozprawy było stworzenie modelu oceny interfejsów bibliotecznych narzędzi wyszukiwawczych, który może zostać wykorzystany przez biblioteki i projektantów w odniesieniu dowyszukiwarek naukowych (systemów discovery), a także innych interfejsów wyszukiwawczych. Do celów szczegółowych należała prezentacja przykładów pozytywnych i negatywnych rozwiązań zastosowanych w istniejących wdrożeniach, sformułowanie rekomendacji dla bibliotekarzy wdrażających i ewaluujących działanie narzędzi wyszukiwawczych, a także przedstawienie metod badawczych i propozycji terminologicznych w języku polskim. W rozprawie wykorzystano następujące metody i narzędzia badawcze: • krytyczny przegląd literatury; • automatyczna analiza dostępności; • testy eksperckie: analiza heurystyczna, wędrówka poznawcza; • testy użyteczności (z udziałem użytkowników); • wywiady pogłębione; • kwestionariusz SUS (System Usability Scale). Wyniki i wnioski: Badania wskazują potrzebę wielu ulepszeń w polskich wdrożeniach systemów discovery, zwłaszcza w zakresie użyteczności. W efekcie powstał zestaw rekomendacji do wykorzystania przez osoby zajmujące się w bibliotekach wdrażaniem i konfiguracją narzędzi wyszukiwawczych. W formie diagramów zaproponowano schematy procesów decyzyjnych dotyczących wykorzystania poszczególnych metod badawczych. Zaprojektowane rozwiązania modelowe mogą znaleźć zastosowanie w badaniach prowadzonych nie tylko przez biblioteki, ale także innego rodzaju instytucje dążące do poprawiania poziomu dostępności, użyteczności i funkcjonalności internetowych usług informacyjnych. Oryginalność i wartość poznawcza: Rozprawa powinna przyczynić się do zwiększania zainteresowania polskich instytucji bibliotecznych i informacyjnych badaniem dostępności, użyteczności i funkcjonalności narzędzi informacyjno-wyszukiwawczych. Dysertacja prezentuje w tym zakresie rzetelną diagnozę problemów występujących w polskich bibliotekach wraz z propozycjami ich rozwiązania, a także przybliża sposoby mogące pomóc w diagnozie i ulepszaniu zarówno samych systemów informacyjno-wyszukiwawczych, jak i ich konkretnych wdrożeń. Istotny wynik pracy stanowi autorski model oceny systemów informacyjno-wyszukiwawczych, który może zostać wykorzystany w odniesieniu do różnego rodzaju innych podobnych narzędzi. Rozprawa odpowiada też na problem braku polskojęzycznej literatury poruszającej temat systemów discovery, a także zagadnień dostępności, użyteczności czy funkcjonalności systemów z perspektywy funkcjonowania bibliotek i potrzeb ich użytkowników. Autorka dokonała próby uporządkowania terminologii związanej z bibliotecznymi systemami informacyjnymi przeznaczonymi dla użytkowników końcowych.

Thesis: Frequency and intensity of search tools use could be affected by level of user experience (UX). Information systems should meet specific conditions to enable users reaping benefits and achieving their goals. That can be supported by accessibility (ability to use it in variety of circumstances), usability (ease of use), and functionality (ability to complete tasks). Foregoing assumptions refer to software in general, including library search engines for end users, also discovery and delivery systems. Discovery and delivery solutions enable library patrons to seek information coming from multiple sources. Their increasing popularity is one of the reasons of considering their accessibility, usability and functionality. Purpose and methods: The general purpose of the dissertation was to develop a model of library information tools interfaces' evaluation that might be useful for librarians and designers to examine discovery and delivery systems, and other search interfaces. Additionally, proper and inadequate solutions appearing in current implementations were presented. The other specific aims were to indicate recommendations useful for people implementing and evaluating discovery layers, to discuss Polish terminology on discovery and delivery systems, and to demonstrate research methods. Following research methods and instruments were applied in the dissertation: • decisive literature review; • automated accessibility evaluation; • heuristic evaluation, cognitive walkthrough; • usability tests (involving users); • in-depth interviews; • System Usability Scale (SUS). Results and conclusions: Research show the need of improvements in Polish implementations of discovery and delivery systems, especially in terms of usability. As a result the list of recommendations addressed to people involved into implementing and configuring search layers was presented along with diagrams supporting decision-making process in terms of selecting research methods. Provided models might be applied to research conducted by librarians, but also by other people seeking to improve the level of web-based information services accessibility, usability, and functionality. Originality and value: The increase of Polish libraries and information centres’ interest in accessibility, usability, and functionality search tools research could be contributed by the dissertation. Reliable diagnosis of problems occurring in Polish libraries was presented, as well as recommended solutions. Methods supporting issues diagnosing and improving process were introduced. The original model for assessing information-retrieval systems that can be used in relation to all kinds of other similar tools was a significant result of the dissertation. Lack of Polish language literature on discovery and delivery systems, and on issues of accessibility, usability and functionality of library web-based services were problems that the thesis tried to dispose. Attempts to organise the terminology of library information systems for end users were made.