OGLĘDZINY ZWŁOK I MIEJSCA ICH ZNALEZIENIA JAKO KOMPLEKSOWA CZYNNOŚĆ POSTĘPOWANIA PRZYGOTOWAWCZEGO

Śmierć jest zjawiskiem powszechnym i nieuniknionym, stanowi zwieńczenie życia. Towarzyszyła nam od zawsze jednocześnie przerażając i fascynując, czego wyrazem jest nawiązywanie do motywu śmierci w licznych dziełach literackich, malarskich, czy filmowych. Dane zgromadzone przez Światową Organizację Zdrowia wskazują, że każdego roku w Polsce umiera ponad 350.000 ludzi. Szczególnie bolesne i budzące powszechny sprzeciw są zgony spowodowane działaniami przestępczymi, bowiem w tych szczególnych przypadkach czyjeś życie zostaje brutalnie zakończone przez działanie innego człowieka. Wyjaśnienie każdego zgonu budzącego wątpliwości, a w razie przestępczego spowodowania śmierci - wykrycie i doprowadzenie do skazania sprawcy lub sprawców, należy do obowiązków organów ścigania. Pozytywne rozwiązanie sprawy uzależnione jest od rzetelności ich działania i postępowania zgodnie z określonymi wytycznymi. Szczególnych dowodów w sprawie, zdaniem autorki niniejszej dysertacji, dostarczają oględziny zwłok oraz miejsca, w jakim zostały znalezione. Tylko w 2017 r. umorzono łącznie 360.399 postępowań przygotowawczych, z czego aż 106.106 z powodu niewykrycia sprawcy przestępstwa. Nie wszystkie dotyczyły przestępczego spowodowania zgonu, niemniej statystyki ukazują ogólną skalę problemu braku rozwiązania sprawy. Uznając, że sprawca zawsze pozostawia ślady na miejscu zdarzenia, należy stwierdzić, że w dobie rozwoju współczesnej techniki nie ma śladów, których nie można wykryć. Można więc poczynić założenie, że postępowania, które zostają umorzone, świadczą o nierzetelnym i niewystarczająco dokładnym przeprowadzeniu czynności w trakcie postępowania przygotowawczego. Postępowanie prowadzone w sprawie zgonu budzącego wątpliwości cechuje się wielością i różnorodnością czynności podejmowanych zarówno podczas oględzin zwłok w miejscu ich znalezienia, jak i samego miejsca, ale także dalszych działań podejmowanych w związku ze zgromadzonym materiałem dowodowym. Dotyczy to przede wszystkim pracy biegłych, którzy wykonują ekspertyzy bazując na zgromadzonym materiale dowodowym. Od profesjonalizmu i rzetelności osób podejmujących poszczególne działania zależy końcowy wynik postępowania w postaci poznania przyczyny zgonu i w razie stwierdzenia, iż była ona wynikiem przestępnego działania osoby trzeciej, wykrycie sprawcy oraz udowodnienie mu winy. Nie tylko błędy, ale również uchybienia i niedopatrzenia mogą rzutować na nierozwiązanie sprawy. Wśród nich można wyróżnić zarówno niewłaściwie przeprowadzone oględziny, jak i powołanie biegłych czy to niedysponujących należytą wiedzą czy aparaturą badawczą. Głównym celem rozprawy było ukazanie oględzin zwłok i miejsca ich znalezienia oraz dalszych działań podejmowanych na podstawie zgromadzonego materiału dowodowego jako jednej kompleksowej czynności postępowania przygotowawczego. Praca składa się z siedmiu rozdziałów. W pierwszym przedstawiono rys historyczny rozwoju medycyny sądowej zarówno na świecie, jak i w Polsce. W kolejnym zaprezentowano zasady prowadzenia oględzin zwłok w miejscu ich znalezienia wraz z nakreśleniem rysu historycznego kształtowania się normalizacji dotyczącej tego zagadnienia. W rozdziale trzecim przedstawiono taktykę prowadzenia oględzin z uwzględnieniem wybranych przyczyn zgonu, bądź właściwości nietypowych miejsc znalezienia zwłok wraz z analizą danych statystycznych prezentujących częstotliwość występowania określonych zdarzeń. W rozdziale czwartym scharakteryzowano rolę opinii biegłego jako wyniku oględzin zwłok i miejsca ich znalezienia. Natomiast w piątym opisano możliwości, jakie niosą ze sobą oględziny zwłok, w tym m.in. scharakteryzowano rodzaje sekcji zwłok wraz z ich prawnymi regulacjami oraz sam przebieg sekcji, poruszono problematykę udziału prokuratora w oględzinach na sali sekcyjnej, a także pochylono się nad zagadnieniem wykorzystywania zwłok do celów naukowych. Dwa ostatnie rozdziały zostały poświęcone opisowi własnych badań ankietowych. W rozdziale szóstym zaprezentowano wyniki badań przeprowadzonych wśród pracowników zakładów medycyny sądowej. Miały one na celu przede wszystkim weryfikację spornych informacji, z którymi autorka spotkała się w literaturze podczas przygotowywania niniejszej dysertacji. Dotyczyły one m.in. obecności biegłych na miejscu znalezienia zwłok; żądania przez prokuratorów wykonania czynności, które nie należą do kompetencji lekarzy z zakresu medycyny sądowej; zlecania przez organ procesowy badań, które są nie tyle skuteczne i wiarygodne, co tanie; możliwości odstąpienia od przeprowadzania otwarcia zwłok w sytuacji, gdy ślady na miejscu zdarzenia wskazują, że czyn nie miał charakteru przestępstwa, a śmierć nastąpiła na skutek nieszczęśliwego wypadku bez udziału osób trzecich lub samobójstwa oraz potrzeby uregulowania prawnego czynności sądowo-lekarskiej sekcji zwłok z punktu widzenia lekarzy specjalizujących się w medycynie sądowej. Z kolei rozdział siódmy zawiera opis badań przeprowadzonych wśród prokuratorów i sędziów orzekających w sprawach karnych. Koncentrowały się one przede wszystkim na opiniach sędziów i prokuratorów w zakresie znaczenia oględzin zewnętrznych i wewnętrznych zwłok oraz ich wpływu na wykrycie sprawcy i udowodnienia oskarżonemu winy. Badania miały również wykazać, czy w trakcie oględzin zwłok na miejscu ich znalezienia popełniane są błędy, uchybienia lub niedopatrzenia i jak są one postrzegane z perspektywy prokuratorów w trakcie postępowania przygotowawczego oraz sędziów w trakcie postępowania sądowego. Ankiety zawierały także pytania o współpracę z biegłymi pod kątem merytorycznym i organizacyjnym.

The death is a universal and inevitable phenomenon, it is the culmination of life. The death has always accompanied us, scaring and fascinating at the same time. An expression of that fact is the reference to the theme of death in numerous literary, painting or film works. The data collected by the World Health Organization show that over 350,000 people die in Poland every year. The deaths that have been caused by criminal activities are particularly painful and arouse general opposition, because someone's life is brutally ended by the action of another human being. It is the responsibility of law enforcement authorities to explain each questionable death, and in the case of a criminal cause of death – to detect and convict the perpetrator or perpetrators. A positive solution of the case depends on the reliability of their actions and conduct in accordance with specific guidelines. According to the author of this dissertation, the examination of the corpses and the place where they were found provides a specific evidence. In 2017 alone, 360,399 preparatory proceedings were discontinued in total, of which 106,106 due to the failure to detect the perpetrator. Not all of them concerned the criminal death, but the statistics show the general scale of the problem of failure to resolve the case. Recognizing that the perpetrator always leaves traces at the crime scene, it should be stated that in the era of the development of modern technology there are no traces that cannot be detected. Therefore, it may be assumed that proceedings which are discontinued testify to unreliable and insufficiently accurate conduct of activities during the preparatory proceedings. The proceeding of a questionable death is characterized by the multiplicity and diversity of activities undertaken both during the examination of the corpses at the place where they were found and the place itself, as well as further actions taken in relation to the evidence collected. This mainly applies to the work of expert witnesses who carries out expert opinion based on the collected evidence. The professionalism and reliability of persons undertaking particular activities determines the final outcome of the proceedings in the form of knowledge of the cause of death and, if it is found that it was the result of a third party’s criminal activity, detection of the perpetrator and proving his guilt. Not only serious mistakes, but also irregularities and omissions can lead to an unresolved case. Among them, it is possible to distinguish both improperly carried out examination as well as the appointment of experts who do not have adequate knowledge or research apparatus. The main goal of the PhD thesis is to show that the examination of the corpses and the place where they were found, as well as further actions taken on the basis of collected evidence as one comprehensive action of preparatory proceedings. The PhD thesis consists of seven chapters. The first one presents the historical background to the development of forensic medicine both in the world and in Poland. The next one presents the principles of examination of corpses at the place where they were found, along with the outline of the historical features of normalization concerning this issue. The third chapter presents the tactics of visual examination taking into account selected causes of death or the characteristics of atypical places of finding corpses, together with the analysis of statistical data presenting the frequency of occurrence of specific events. In the fourth chapter, the role of expert witness’s opinion as a result of examination of the corpses and the place where they were found is characterized. In the fifth one, the possibilities of body examinations are described, including, among others: the types of post-mortems with their legal regulations and the course of the post-mortem itself, the prosecutor's participation in the examination in the post-mortem room is discussed as well as the issue of the use of corpses for scientific purposes. The last two chapters are devoted to the description of the author’s own surveys. The sixth chapter presents the results of research carried out among employees of forensic medicine institutions. They were primarily aimed at verifying the contentious information that the author met in the literature during the preparation of this dissertation. These included, among other things, the presence of experts on the site of finding corpses; the demand by prosecutors to perform activities which do not fall within the competence of doctors specializing in forensic medicine; the ordering by the procedural body of examinations that are not as effective and reliable as cheap; the possibility of resigning from the opening of the corpse in a situation where the traces at the scene indicate that the act was not a crime and death occurred as a result of an unfortunate accident without the participation of third parties or suicide; and the need to regulate judicial and medical activities of the post-mortem from the perspective of doctors specializing in forensic medicine. In turn, the seventh chapter contains a description of research carried out among prosecutors and judges adjudicating in criminal cases. They focused mainly on the opinions of judges and prosecutors regarding the importance of external and internal examination of corpses and their impact on detecting the perpetrator and proving guilt to the accused. The research is also supposed to show whether serious mistakes, irregularities and omissions are made during the examinations of corpses at the places where they were founded and how they are perceived from the perspective of prosecutors during the preparatory proceedings and judges during legal proceedings. The surveys also included questions about cooperation with experts in terms of authority and organization.