Pochodzenie materiału ziarnowego w utworach "sarmatu detrytycznego" (środkowy miocen) w północnej części basenu przedkarpackiego

„Sarmat detrytyczny” to facja płytkowodna powstała w wyniku późnobadeńsko-wczesnosarmackiej regresji morskiej, występująca w północnej części basenu przedkarpackiego w postaci utworów klastycznych o zróżnicowanej litologii (m. in.: wapienie organodetrytyczne, organodetrytyczno-silikoklastyczne, detrytyczne, żwiry i zlepieńce). Na podstawie wyników analiz: granulometrycznej, płytek cienkich, ziaren kwarcu pod binokularem i w skaningowym mikroskopie elektronowym, katodoluminescencji, minerałów ciężkich i mikrofacjalnej przedstawiono, w kontekście związku z rozwojem basenu przedkarpackiego, charakterystykę i zmienność petrograficzną oraz mikrofacjalną utworów „sarmatu detrytycznego”, określono pochodzenie materiału ziarnowego, topografię i klimat obszarów źródłowych a także zaproponowano klasyfikację petrograficzną skał węglanowo-silikoklastycznych. W szkielecie ziarnowym badanych utworów występują elementy węglanowe przy zmiennym, ale często znaczącym współudziale elementów niewęglanowych. W grupie ziaren węglanowych dominują bioklasty, głównie glony. Ziarna niewęglanowe reprezentowane są przez materiał silikoklastyczny, z dominującym udziałem kwarcu. W utworach „sarmatu detrytycznego” zaobserwowano dużą, oboczną i pionową, zmienność mikrofacjalną. Na podstawie wyników analizy mikrofacjalnej stwierdzono, że depozycja badanych skał zachodziła w wysokoenergetycznej strefie przybrzeża, powyżej normalnej podstawy falowania, z lokalnymi epizodami podniesienia energii (silne prądy lub fale sztormowe) lub znacznego jej obniżenia. W zachodniej części terenu badań (rejon świętokrzyski) dominowała dostawa materiału silikoklastycznego z obszaru wyniesienia przedgórskiego (forebulge depozone). Natomiast w części wschodniej (rejon roztoczański) materiał dostarczany był z obszaru prekambryjskiej platformy wschodnioeuropejskiej. Silikoklastyczny materiał ziarnowy (kwarc, minerały ciężkie), którego dostawa zmieniała się w czasie w zależności od tempa erozji związanego z natężeniem tektonicznych ruchów podłoża w strefie wypiętrzenia przedgórskiego, był wielokrotnie redeponowany a jego pierwotnym źródłem były skały magmowe i metamorficzne, obecnie nigdzie nie odsłonięte, a znajdujące się zapewne w obrębie krystalicznego trzonu prekambryjskiej platformy wschodnioeuropejskiej. Ziarna kwarcu poddawane były intensywnym procesom wietrzenia chemicznego, których genezę można wiązać ze zmianami chemizmu i temperatury wód w środowisku depozycji lub z natężeniem procesów syn- i/lub postdepozycyjnych. Rejon świętokrzyski i roztoczański różniły się pod względem topografii. W pierwszej z wymienionych stref stwierdzono występowanie urozmaiconej morfologii (obszary górzyste, wzgórza i równiny), zaś topografia rejonu Roztocza nie wykazywała większych deniwelacji (rozległe równiny). Obszar północnej części basenu przedkarpackiego znajdował się najpierw w strefie wilgotnego klimatu tropikalnego a później w strefie klimatu umiarkowanego o dużej wilgotności. Na podstawie wyników analiz petrograficznych, z uwzględnieniem genezy ziaren (intraklasty, ekstraklasty) i ich wielkości stwierdzono, że utwory „sarmatu detrytycznego” północnej części basenu przedkarpackiego to przede wszystkim autogeniczne kalkarenity i kalcyrudyty, autogeniczne kalkarenity i kalcyrudyty z ekstraklastami niewęglanowymi i węglanowymi oraz skały hybrydowe, złożone z intraklastów węglanowych z dużym udziałem ekstarklastów niewęglanowych i węglanowych, zarówno o frakcji piaskowej jak i żwirowej.