Relationships between Pre-Columbian and modern Maya agriculture in Southern Maya area

Południowy Obszar Majów znany jest przede wszystkim ze znacznej liczby ludów tubylczych, z których większość żyje w górach południowej Gwatemali oraz południowej części meksykańskiego stanu Chiapas. Historia i teraźniejszość tych grup znana jest z licznych badań etnograficznych i etnohistorycznych. Z tych ostatnich wynika, że społeczeństwa te uległy w znacznym stopniu przemianom kulturowym, spowodowanymi kolonizacją a następnie gwałtownymi zmianami demograficznym, technologicznymi i materiałowymi, które przynieśli ze sobą Europejczycy. Badania etnograficzne i archeologiczne dowodzą jednak, że pewne części składowe kultur społeczności z Południowego Obszarów Majów, takie jak języki, tradycje rzemieślnicze, a przede wszystkim olbrzymia część systemu wierzeniowo-wyobrażeniowego, mimo licznych przemian, pozostają niezmienne od czasów prekolumbijskich. Celem niniejszej pracy doktorskiej jest analiza ciągłości kulturowej rolnictwa rdzennych ludów majańskich, na podstawie archeologicznej rekonstrukcji prekolumbijskich praktyk rolniczych, i porównania jej z dostępnymi opisami historycznymi i etnograficznymi. Archeologiczna rekonstrukcja jest oparta na materiałach pozyskanych w trakcie prowadzonych w latach 2013-2019 badań w ramach programu ramowego Narodowego Parku Archeologicznego Tak’alik Ab’aj oraz na podstawie literatury dotyczącej badań na innych stanowiskach na tym obszarze. Dla potrzeb pracy wybrano analizę materiałów na stanowisku archeologicznym w Tak’alik Ab’aj, ponieważ reprezentuje ono długą historię osadnictwa w tym rejonie i stanowi jedno z najbardziej reprezentatywnych stanowisk tego obszaru. Jest to jedno z największych i najważniejszych stanowisk archeologicznych w Obszarze Południowym, którego rozwój rozpoczyna się w okresie początków sedentaryzacji i rolnictwa (około 700 r p.n.e.) i trwa do okresu późnego klasycznego (600-900 n.e.) lub wczesnego okresu postklasycznego (900-1200 r. p.n.e.). Praca podzielona jest na 10 rozdziałów. Pierwsze dwa prezentują wstęp do archeologii i geografii obszaru oraz wprowadzenie do rozważań teoretycznych i metodologicznych związanych z tematyką pracy. Rozdział trzeci prezentuje syntezę danych archeologicznych. Rozdział czwarty obejmuje analizę materiałów etnograficznych i etnohistorycznych dotyczących rolnictwa ludów tubylczych. Rozdział 5 opisuje stanowisko w Tak’alik Ab’aj. W rozdziałach 6, 7 i 8 opisane są wyniki archeologicznych badań terenowych, badań paleobotanicznych i geoarcheologicznych. Rozdziały 9 i 10 zawierają dyskusję i wnioski końcowe niniejszej pracy. Do pracy załączono dwa aneksy, w pierwszym zawarty jest szczegółowy opis metodyki badań na stanowisku Tak’alik Ab’aj, w drugim aneksie w formie tabeli przedstawiono wyniki badań geoarcheologicznych dotyczących zawartości materii organicznej w próbkach gleb ze stanowiska. W porównaniu z danymi etnograficznymi i etnohistorycznymi, wyniki przedstawione w rozdziałach 6, 7, 8 pokazują, że społeczności osiadłe w Tak’alik Ab’aj posiadały rozwinięte rolnictwo, które obejmowało obszary, które okalały część centralną stanowiska, na której obecne znajdują się pozostałości architektury monumentalnej. Istotnym składnikiem rolnictwa była uprawa roślin endogenicznych dla regionu takich jak kakao czy owoce tropikalne, które musiały stanowić istotną część systemu specjalizacji regionalnej i wymiany handlowej płodów rolnych. System ten pozostawał w użyciu w okresie hiszpańskiego podboju w XVI wieku aż do początku XX wieku. Podstawową tezą pracy jest wniosek o dużym udziale elementów rolnictwa przedhiszpańskiego we współczesnych praktykach rolniczych zarazem stanowiących istotną cześć majańskiego dziedzictwa kulturowego.

The Southern Maya area is known primarily for its significant populations of indigenous peoples, most of whom live in the mountains of southern Guatemala and the southern part of the Mexican state of Chiapas. The history and present of these groups is known from numerous ethnographic and ethnohistorical studies. The latter show that these societies have undergone considerable cultural change, brought about by colonization and then by the rapid demographic, technological and material changes brought by Europeans. Ethnographic and archaeological studies show despite numerous transformations that certain components of the cultures of the Southern Maya societies, such as languages, craft traditions and, above all, a huge part of the belief-image system, , have remained unchanged since pre-Columbian times. The aim of this dissertation is to analyze the cultural continuity of the agricultural systems of indigenous Maya peoples, based on an archaeological reconstruction of pre-Columbian agricultural practices, and to compare it with available historical and ethnographic descriptions. The archaeological reconstruction is based on materials acquired during research conducted between 2013 and 2019 within the cooperative framework of the National Archaeological Park Tak’alik Ab’aj, and research literature on sites of the region. For the purpose of this study, the analysis of materials at the archaeological site at Tak'alik Ab'aj was chosen because it is one of the largest and most representative sites of the area with a long history of settlement. And whose development begins during the period of the beginning of sedentarisation and agriculture (c. 700 BC) and continues into the Late Classic period (600-900 AD) or the early Postclassic period (900-1200 AD). The work is divided into 10 chapters. The first two present an introduction to the archaeology and geography of the area and an introduction to the theoretical and methodological considerations related to the theme of the work. The third chapter presents a synthesis of archaeological data. The fourth chapter includes an analysis of ethnographic and ethnohistorical material on the agriculture of indigenous peoples. Chapter 5 describes the site at Tak'alik Ab'aj. Chapters 6, 7 and 8 describe the results of the archaeological fieldwork, palaeobotanical and geoarchaeological investigations. Chapters 9 and 10 contain the discussion and final conclusions of this thesis. Two appendices are attached to the paper, the first appendix contains a detailed description of the research methodology employed by the National Archaeological Park Tak'alik Ab'aj, the second appendix presents in the form of a table the results of the geoarchaeological research on the content of organic matter in soil samples from the site. Compared with the ethnographic and ethnohistoric data, the results presented in Chapters 6, 7, 8 show that the community at Tak'alik Ab'aj had a developed agriculture, which included areas that surrounded the central part of the site, where the remains of monumental architecture are present. An important component of agriculture was the cultivation of crops endogenous to the region such as cacao and tropical fruits, which must have formed an important part of the system of regional specialisation and trade in agricultural crops. This system remained in use during the Spanish conquest in the 16th century until the early 20th century. The main thesis of the study is the conclusion of the significant contribution of pre-Hispanic agricultural practices to modern agriculture and how it forms important part of the Maya cultural heritage.