Kultura graficzna Warszawy w pierwszych dwóch dekadach XX wieku. Funkcja, odbiór i oddziaływanie grafiki artystycznej

Celem rozprawy doktorskiej jest przeanalizowanie i scharakteryzowanie warszawskiego środowiska artystycznego w okresie intensywnego rozwoju grafiki autorskiej w pierwszych dwóch dekadach dwudziestego wieku. Był to czas dynamicznych zmian w obszarze sztuki graficznej w Warszawie wynikających przede wszystkim z zainteresowania grafiką autorską intensywnie rozwijającą się w Europie w ostatnich dziesięcioleciach XIX wieku, która stała się pełnoprawną dziedziną sztuki. Tendencje te, w wyjątkowym dla sztuki okresie Młodej Polski, znalazły naśladowców także w kręgu warszawskich artystów, kolekcjonerów i marszandów. Oryginalne prace wykonane w akwaforcie, litografii i drzeworycie coraz częściej i liczniej eksponowane były na wystawach w warszawskich domach sztuki takich jak Salon Sztuk Pięknych Aleksandra potem Jana Krywultów, Salon w redakcji „Chimery”, Salon Sztuki Stefana Kulikowskiego oraz w siedzibie Towarzystwa Zachęty Sztuk Pięknych zyskując grono przychylnych grafice krytyków i odbiorców. W początkowym okresie prezentowano głównie dokonania zachodnich lub dalekowschodnich (na fali fascynacji japonizmem) grafików. Z czasem coraz częściej wystawiane były prace artystów polskich, którzy poznali arkana technik graficznych i zaczęli uprawiać grafikę autorską. Nieuprawiana od wielu lat w Warszawie akwaforta zyskała propagatora w osobie Ignacego Łopieńskiego, który po ukończeniu studiów w monachijskiej Akademie der Bildenden Künste już jako doświadczony grafik zorganizował na początku XX wieku w Warszawie pracownię graficzną. Miejsce to, w którym grafik dzielił się nie tylko swoją wiedzą, ale również prasą do druku wklęsłego, stało się chętnie odwiedzane przez artystów. Wśród uczniów Łopieńskiego na szczególną uwagę zasługują Zofia Stankiewiczówna i Feliks Jabłczyński, którzy poświęcili się głównie twórczości graficznej zdobywając uznanie na organizowanych w kraju konkursach. Dzięki połączeniu sił artystów, marszandów, krytyków i kolekcjonerów sztuki wytworzyło się w Warszawie środowisko osób propagujących współczesną grafikę polską. W grupie tej, skupionej wokół wyspecjalizowanego w grafice dawnej i współczesnej Antykwariatu Polskiego Hieronima Wildera i S-ki, czołowe zadanie przypadło Ignacemu Łopieńskiemu (grafikowi), Hieronimowi Wilderowi (historykowi sztuki i antykwariuszowi) oraz Dominikowi Witke-Jeżewskiemu (kolekcjonerowi sztuki polskiej). Wraz z innymi miłośnikami grafiki powołali oni do życia w listopadzie 1912 roku Towarzystwo Przyjaciół Sztuk Graficznych, którego zadaniem było promowanie grafiki autorskiej. W tym celu stworzono i udostępniono pracownię, a także organizowano konkursy, wystawy oraz odczyty poświęcone grafice. Dzięki towarzystwu udało się zorganizować retrospektywną wystawę grafiki polskiej oraz II polski konkurs graficzny im. Henryka Grohmana, w którym czołowe miejsce przypadło artystom warszawskim. Choć wybuch I wojny światowej pokrzyżował większość planów i spowolnił działalność Towarzystwa, to jego zasługą (oraz podjętych wcześniej działań) była trwała obecność grafiki w panoramie kulturowej Warszawy. Zaowocowało to powołaniem w 1919 roku Związku Polskich Artystów Grafików. Grafika, która w omawianym okresie usamodzielniła się jako pełnoprawny gatunek sztuki, rozwinęła się w pełni w okresie międzywojennym. Nauczana była w Akademii Sztuk Pięknych w Warszawie i stała się rozpoznawalnym przejawem sztuki polskiej odpowiadającym potrzebom odrodzonej państwowości.

The subject of my dissertation entitled “Printmaking Culture of Warsaw in the First Two Decades of the Twentieth Century. The Function, Reception and Impact of Original Printmaking” is to analyse and characterise Warsaw artistic milieu during the period of intensive development of original printmaking at the beginning of the twentieth century. This period was a time of dynamic changes in the area of graphic arts in Warsaw. The reason for these changes was primarily the rising interest in original printmaking, which intensively developed in the last decades of the nineteenth century in Europe, as well as an increasing number of artists. These tendencies were also continued in the community of Warsaw artists, critics, collectors and art dealers. It is worth emphasizing that the interest in this new genre of art coincided with the period of exceptional development of Polish art known as “Young Poland”. Original works made in etching, lithography and woodcut techniques were more and more often showed at exhibitions in Warsaw art houses such as the Salon of Aleksander and Jan Krywult, the Chimera Salon, the Salon of Stefan Kulikowski and The Society for Encouragement of Fine Arts in Warsaw (Zachęta), gaining a group of print admirers. At the beginning mainly the achievements of Western or Japanese printmakers were presented. With time, more works of Polish artists, who learned the arcana of graphic techniques and began to practice original graphics, were more often exhibited. The etching, which has not been practiced in Warsaw for many years, gained a propagator in the person of Ignacy Łopieński. As an experienced printmaker and a graduate of the Academy of Fine Arts in Munich he organised a graphic studio in Warsaw at the beginning of the twentieth century. It became a place eagerly visited by Warsaw artists. Łopieński shared not only his knowledge with his colleagues but also his intaglio press. This direct influence on the visiting artists also meant sharing his sensitivity to graphic arts. This fascination helped other artists, such as Zofia Stankiewicz and Feliks Jabłczyński, to gain awards and recognition in graphic competitions organised in Poland. The joining power of artists, art dealers, critics and art collectors, developed an environment for people promoting contemporary Polish graphics in Warsaw. An important part of the group were among others such persons as Łopieński (printmaker), Hieronim Wilder (antiquarian) and Dominik Witke-Jeżewski (collector), and their cooperation with The Polish Antiquarian Bookshop of Hieronim Wilder and Co. which promoted old masters and contemporary graphics. In November 1912 graphic admirers established the Society of Friends of the Graphic Arts, whose task was to promote original graphic arts, organise a graphic studio, encourage other artists to printmaking practice, organise competitions, exhibitions and lectures. Thanks to the society a retrospective exhibition of Polish prints and the Second Polish Printmaking Competition named after Henryk Grohman was organised, with Warsaw artists in the lead. Unfortunately, the outbreak of the Great War thwarted most of the plans and slowed down the society's activity. However, thanks to achievements of the society, in 1919 The Association of Polish Graphic Artists and the department of printmaking at The Academy of Fine Arts in Warsaw were established. The graphic arts in the discussed period became independent as an esteemed genre of art. This allowed Polish printmaking to fully develop in the interwar period when it became a recognisable manifestation of Polish art corresponding to the new times of nascent statehood.