System ochrony zabytków a prawo własności w procesie inwerstycyjno-budowlanym

Praca przedstawia konflikt pomiędzy interesem publicznym a interesem prywatnym na tle prawnej ochrony zabytków nieruchomych, skupiając się na ograniczeniach prawa własności uregulowanych przede wszystkim w Ustawie z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami (Dz. U. z 2022 r. poz. 840 z późn. zm.). Szczególna rola prawa własności, zarówno w kontekście konstytucyjnym, jak i cywilistycznym, została zestawiona z podstawami aksjologicznymi ochrony zabytków, zidentyfikowanymi na podstawie literatury przedmiotu, a także norm konstytucyjnych i międzynarodowych. Zaprezentowana została konstrukcja polskiego systemu ochrony zabytków, ze szczególnym uwzględnieniem możliwych form ochrony oraz podmiotów odpowiedzialnych za realizację tego zadania publicznego. Clou pracy stanowi analiza konkretnych przepisów, składających się na regulację powyższego systemu, które to przepisy ograniczają uprawnienia właścicielskie inwestora w procesie inwestycyjno-budowlanym dotyczącym obiektu zabytkowego. Na podstawie orzeczeń i literatury, przepisy te zostały zbadane pod kątem zgodności z zasadami ograniczenia konstytucyjnych praw podmiotowych określonych w Konstytucji RP, zwłaszcza z zasadą proporcjonalności. Przeprowadzona analiza pozwoliła wysnuć wniosek, że o ile same instytucje przewidziane przez ustawodawcę w kontekście ochrony zabytków nieruchomych, nie jest dla właścicieli tych zabytków nadmiernie opresyjny, o tyle konstrukcja przepisów, m.in. nagromadzenie pojęć nieostrych, połączona z rozbieżnościami w zakresie stosowania i interpretacji prawa oraz powszechną przewlekłością postępowań przed urzędami konserwatorskimi, może nosić znamiona nadmiernej ingerencji w konstytucyjnie gwarantowane prawo własności. Ostatnią część pracy stanowi przedstawienie powyższych problemów oraz zestawienie ich z postulatami de lege ferenda prezentowanymi przez przedstawicieli doktryny.

The work presents the conflict between public interest and private interest against the background of the legal protection of real estate monuments, focusing on the limitations of property rights regulated primarily by the Ustawa z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami (Dz. U. z 2022 r. poz. 840, as amended). The special role of property rights, both in the constitutional and civilist context, has been juxtaposed with the axiological basis of cultural heritage protection, identified on the basis of the literature on the subject, as well as constitutional and international norms. The construction of the Polish system of cultural heritage protection is presented, with particular emphasis on the possible forms of protection and the entities responsible for carrying out this public task. The clue of the work is the analysis of specific provisions, making up the regulation of the above system, which are the provisions that limit the investor's proprietary rights in the investment and construction process concerning a monumental object. On the basis of rulings and literature, these provisions were examined for compliance with the principles of restriction of constitutional subjective rights set forth in the Constitution of the Republic of Poland, especially with the principle of proportionality. The analysis made it possible to draw the conclusion that while the institutions themselves provided by the legislator in the context of the protection of immovable monuments are not unduly oppressive for the owners of these monuments, the construction of the provisions, among other things, the accumulation of vague terms, combined with discrepancies in the application and interpretation of the law and the widespread protraction of proceedings before conservation offices, may bear the hallmarks of excessive interference with the constitutionally guaranteed right to property. The last part of the work is a presentation of the above problems and a comparison of them with de lege ferenda postulates presented by representatives of the doctrine.