Przestrzeń turystyczna w strukturze miasta na wybranych przykładach z państw Maghrebu.

Głównym celem pracy było stworzenie koncepcji rozwoju przestrzeni turystycznej dla historycznych miast Maghrebu. Aby stworzyć tę koncepcję, podstawą było określenie etapów rozwoju tej przestrzeni. Historyczne miasto Maghrebu zdefiniowano jako miasto znajdujące się w Algierii, Maroku albo Tunezji, które we współczesnych granicach administracyjnych składa się z charakterystycznych przestrzeni, czyli z medyny (centrum miasta powstałe w średniowieczu za panowania arabskiego) i nowego miasta (modern town), w skład którego wchodzi dzielnica europejska utworzona i rozwijana w czasach kolonialnych oraz dzielnice (mieszkalne, przemysłowe etc.) powstałe w okresie pokolonialnym. W celu wyboru obszaru badań przyjęto kilka kryteriów. Spośród wszystkich miast Maghrebu, w wyniku selekcji wybrano sześć z nich: Algier, Konstantynę, Marrakesz, Susę, Tanger i Tunis. Podstawową metodą była analiza przewodników turystycznych opublikowanych w latach 1862-2014. Na jej podstawie powstała ujednolicona baza danych. Następnie skoncentrowano się na analizie przemian poszczególnych typów przestrzeni turystycznej zgodnie z koncepcją przestrzeni turystycznej Stanisława Liszewskiego (1995). W badaniu zastosowano wskaźniki, będące miarami opisu statystycznego danych geograficznych, a więc: wskaźnik struktury (wybrana miara częstości względnej), wskaźnik zmienności (wybrana miara rozproszenia), średnia arytmetyczna (wybrana miara średnia). Ponadto użyto wskaźnika podobieństwa struktur (elementy przestrzeni eksploracji i penetracji turystycznej oraz przestrzeń asymilacji zostały pogrupowane w kategorie, tworząc charakterystyczną strukturę, według odpowiednich kryteriów). Analiza wskaźników opierała się na interpretacji zestawień tabelarycznych i wykresów przedstawiających ich zmiany w czasie oraz związki pomiędzy miastami. Znając czas, w którym nastąpiła zmiana ilościowa przestrzeni turystycznej, określano również potencjalne jej przyczyny. Zaistnienie, bądź zmiana skali oddziaływania, pewnych mechanizmów tworzonych przez różne podmioty (turystów, mieszkańców, przedsiębiorców i władze) wywoływała określony skutek w przestrzeni. Podmioty te realizują politykę turystyczną, tworzą dziedzictwo kulturowe i sposoby jego ochrony, kształtują segregację miejską, określają strukturę narodowo-religijną miasta, profil i ruch turystyczny.Granice pomiędzy etapami rozwoju przestrzeni turystycznej określano m.in. na podstawie zmiany wybranych charakterystyk przestrzeni turystycznej (wielkości, lokalizacji itp.) oraz zmiany kierunków i tendencji rozwoju przestrzeni turystycznej miast. Przy interpretacji wyników starano się wskazać przyczyny podobieństw i różnic w kształtowaniu typów przestrzeni turystycznej odnosząc się do literatury przedmiotu oraz do wyników badań przeprowadzonych w czasie wyjazdów terenowych. Ostatni, syntetyczny etap pracy obejmował stworzenie koncepcji rozwoju przestrzeni turystycznej miast Maghrebu. Wykonano schemat graficzny rozwoju przestrzeni turystycznej z wyróżnieniem faz. Grafowi towarzyszyła charakterystyka poszczególnych etapów. Stwierdzono, że przestrzeń turystyczna rozwija się etapami, które następują po sobie. Wyróżniono następujące etapy rozwoju przestrzeni turystycznej: I ETAP – przestrzeń turystyczna w gospodarce planowanej z metropolii, 2 ETAP – przestrzeń turystyczna w gospodarce scentralizowanej, 3 ETAP – przestrzeń turystyczna w gospodarce zdecentralizowanej albo mieszanej (dominacja elementów składowych poza medyną), 4 ETAP – przestrzeń turystyczna w gospodarce wolnorynkowej (dominacja przestrzeni turystycznej w medynie). Rozwój przestrzeni turystycznej jest determinowany przez czynniki egzo- i endogeniczne (polityczno-historyczne, społeczno-demograficzne, ekonomiczne, kulturowo-ideologiczne). Czas trwania etapów zbiega się z ważnymi wydarzeniami (przejściem z zależności kolonialnej w okres niepodległości, obraniem odmiennej niż wcześniej polityki planowania i rozwoju ekonomicznego). Badania do niniejszej pracy były możliwe dzięki „Diamentowemu Grantowi” (nr rej. DI2011 035741) finansowanemu ze środków budżetowych na latach 2012-2014 przez MNiSW.

The main purpose of this paper is to create a concept of development of tourism space for the historical cities of Maghreb. The historic city of Maghreb is defined as a city located in Algeria, Morocco and Tunisia, which in today's administrative boundaries consists of characteristic areas: 1) medina (the city center created in the Middle Ages); 2) new town (modern town), consisting of European quarter created and developed in colonial times and residential areas (industrial, etc.) in post-colonial period. To create this concept, the fundament is to determine the stages of the development of this space. Following the selection according to certain criteria, six of them were selected from all Maghreb cities: Algiers, Constantine, Marrakesh, Sousse, Tangier and Tunis. Data acquisition was possible mainly thanks to the "Diamond Grant" (DI2011 035741) received for the project "The tourism space in the urban structure - selected examples from the Maghreb countries”. Its subject was identical with the research problems of this work. The grant made it possible to conduct field study and a foreign library query.The fundamental method was the analysis of tourist guides published in the years 1862-2014. A homogeneous database was created based on the analysis of tourist guides - the only possible source of comparable data for the surveyed area in long term. The focus was then on analyzing the transformations of particular types of tourism space according to the concept of the tourism space of Stanisław Liszewski (1995). The analysis of indicators shows the similarities and differences in the development of types of this space. The following indicators were used in the study: selected relative frequency measure (structure index), selected measure of dispersion (variation index), selected average measure (arithmetic mean), the similarity index of the structures. The analysis of the indicators was based on the interpretation of tabular and graphical representations of their changes over time and the relationships between cities. The boundaries between these stages were defined, among others, on the basis of the change of selected characteristics of the tourism space (size, location, etc.) and changes in the directions and trends of the development of this areas in cities. Determining the causes of similarities and differences in the design of tourism space, reference was made to the literature of the subject and to the results of research carried out on field study. Knowing the time in which the quantitative change of the tourism space took place, potential causes were identified. The existence or change of the scale of the interaction of certain mechanisms created by different entities (tourists, residents, entrepreneurs and authorities) has a specific effect in space. The participants implement tourism policies, create cultural heritage and ways to protect it, shape urban segregation, define the national-religious structure of the city, tourist profile and tourist movement.The hypothesis was successfully verified. The tourism space of Maghreb's cities is growing in stages that follow each other. Finally, the following stages were distinguished: 1) FIRST STAGE - tourism space in the planned economy of the colonial metropolis; 2) SECOND STAGE - a tourism area in a centralized economy; 3) THIRD STAGE - tourism space in a decentralized or mixed economy (domination of components of tourism space outside the islamic historic center); 4) FOURTH STAGE - tourism space in the free market economy (domination of tourism space in the medina). The development of the stages was determined by exo- and endogenic factors (political-historical, socio-demographic, economic, cultural-ideological). The duration of the stages coincided with important events in the tourist context (moving from colonial to independent, planning differently from earlier planning and economic development). The opening date of the first grand hotel can be considered as the birthplace of tourism space in the Maghreb cities.The most important effect of this paper is the concept of development of the tourism space of Maghreb cities with its graphical representation. This scheme consisting of a set of elements (types of tourism space and morphological and functional structures in the city), interrelated relationships established for the grasp of the most important traits, dependencies, conditions occurring in the development of tourism space. This graphical illustration is not a cartodiagram in which the surface of the tourist space (and its structure) is represented by diagrams. It presents the direction of changing the surface and location of fragments of the tourist space (with its structure). This graph was accompanied by the characteristics of each stage.In summary, several research directions for the future have been outlined. It is worth recording that the analysis of tourist guides is a useful tool and has several advantages, however it has also its limitations.