Deutsche und polnische Höflichkeitsausdrücke: eine vergleichende Studie

Niniejsza rozprawa doktorska dotyczy uprzejmości językowej i ma na celu zaproponowanie wzorcowego hasła dla niemiecko-polskiego słownika uprzejmości. Jej cele i metodologię przedstawiono we wstępie. Pierwszy rozdział niniejszej pracy jest poświęcony teoretycznym podstawom badań konfrontatywnych nad grzecznością językową. Przedstawiono w nim stan badań, w tym podejście pragmatyczne i socjokulturowe, ponadto omówiono prace leksykograficzne dotyczące grzeczności językowej. Poruszono także kwestie glottodydaktyczne, zaprezentowano rozwój kompetencji grzecznościowej na poziomie A2/B1 w podręczniku leksykograficznym. Największą trudnością niemiecko-polskiego słownika grzeczności językowej okazało się ustalenie ekwiwalentów. Przede wszystkim konieczne jest określenie tertium comparationis. Jednak w przypadku słownika grzeczności językowej to „trzecie do porównania” nie jest w zasadzie związane ze wspólnym znaczeniem referencyjnym, lecz raczej z realizacją określonego aktu grzeczności. Ekwiwalenty można zatem określić tylko w odniesieniu do tej wielkości (por. Marcjanik/Bonacchi/Frączek 2019: 8-17). Rozdział drugi stanowi analiza porównawcza takich aktów prezentatywnych jak /pozdrowienia/ i /zwracanie się do rozmówcy/. Przedstawiono w nim podstawy badania w omówieniu metod pozyskiwania korpusu, ze szczególnym uwzględnieniem organizacji konwersacyjnej aktów grzecznościowych. Omówiono akty prezentatywne i przedstawiono możliwości ich realizacji językowej stwierdzone w pozyskanym korpusie językowym. Skoncentrowano się przy tym na powitaniach (w tym powitaniach o charakterze werbalnym i niewerbalnym, powitaniach zawierających pytanie o samopoczucie, powitaniach podczas rozmów telefonicznych, powitaniach o charakterze religijnym), pożegnaniach (w tym pożegnaniach o charakterze specyficznym dla wybranych grup, pożegnaniach w korespondencji, pożegnaniach o charakterze niewerbalnym). Po omówieniu kwestii ekwiwalencji w wypadku pozdrowień i pożegnań zaprezentowano polskie ekwiwalenty powitań i pożegnań. Ponadto omówiono możliwe formy adresatywne w języku polskim i niemieckim (pronominalne formy adresatywne i nominalne formy adresatywne, w tym formy używane w obszarze zawodowym, wśród duchownych, w rodzinie, formy zdrobniałe, formy używane w języku pisanym). Podjęto także próbę klasyfikacji form adresatywnych oraz omówiono kwestie stosowania form adresatywnych z uwzględnieniem równouprawnienia płci. Zaprezentowano następnie polskie ekwiwalenty niemieckich form adresatywnych. Rozdział trzeci poświęcony był implikacjom leksykograficznym przeprowadzonych badań. Przyjęto, iż w słowniku grzeczności językowej należy uwzględnić nie tylko różnice wynikające z systemów językowych, ale także różnice kulturowe, np. kodowanie językowe relacji, np. tendencja do kodowania językowego relacji i struktur hierarchicznych przez Polaków, którą Niemcy mogą interpretować jako „ceremonialność” i „nadmierna grzeczność” w powszechnym użyciu tytulatury lub w konwencjonalnym, fatycznym użyciu formuł grzecznościowych. Wnioski z niniejszej pracy przedstawonio w rozdziale czwartym.