Obrazy postaci kobiecych w kontakionach Romana Melodosa

Roman Melodos był jednym z najważniejszych bizantyńskich poetów, dlatego też niekiedy jest nazywany „chrześcijańskim Pindarem”. Jego kontakia, które można określić jako śpiewane homilie, stanowią istotne źródło nie tylko dla historii literatury, ale także liturgii, duchowości chrześcijańskiej i egzegezy biblijnej. Poeta obficie czerpał z wzorców literackich istniejących zarówno w świecie greckim, jak i syryjskim, jednak jego utwory również wpłynęły na późniejszych autorów. Ponieważ jego hymny wykonywane były w czasie liturgii, dawało mu to szerokie możliwości oddziaływania na słuchaczy poprzez kształtowanie ich duchowości, nauczanie moralne i przekazywanie nauki Kościoła. Kontakia Romana Melodosa oparte są na wątkach biblijnych, łącząc w sobie elementy dramatu, narracji i homilii, dlatego też istotną ich część stanowią sylwetki postaci pojawiających się w Piśmie Świętym. Poeta w wielu utworach w sposób szczególny skupia się na ukazywaniu kobiet. Dlatego też stworzone przez hymnografa obrazy postaci kobiecych są zarówno ważnym elementem jego twórczości, jak i cennym źródłem do badań nad postrzeganiem kobiet w okresie późnego antyku i historią duchowości chrześcijańskiej. Celem pracy jest analiza portretów kobiet biblijnych w kontakionach Romana Melodosa, a także przedstawienie ich celu w kontekście liturgicznej funkcji utworów poety. Praca porusza również zagadnienie egzegezy biblijnej poety, sposobu przetwarzania przez niego Pisma Świętego i jego stosunku do tradycji patrystycznej. Wymienione cele pracy wraz z jej schematem zostały zaprezentowane we Wstępie. Rozdział pierwszy pt. Roman Melodos i jego kontakion przedstawia w kolejnych podrozdziałach postać poety, kontakion jako gatunek literacki, a także kontekst liturgiczny jego powstania i wykonywania. Zostaje ukazane tło historyczne, kulturowe i religijne dla życia i twórczości hymnografa. Analizie podlega także stosunek Romana Melodosa do greckiej i syryjskiej tradycji literackiej. Rozdział prezentuje cel powstania kontakionu, jego funkcje liturgiczne i znaczenie dla kształtowania chrześcijańskiej duchowości. Następne rozdziały przedstawiają analizę kolejnych kontakionów podzielonych na trzy grupy ze względu na występujące w nich sylwetki kobiet: Obrazy Maryi, Obrazy kobiet dobrych, Obrazy kobiet złych. Zastosowany podział na kobiety dobre i złe wynika ze sposobu ukazania bohaterek przez Romana Melodosa, który prezentuje je zawsze albo jako postaci mające być wzorem dla chrześcijan albo anty-wzorem. W poszczególnych podrozdziałach zostają zaprezentowane środki literackie wykorzystane przez poetę do stworzenia obrazów kobiet biblijnych i charakterystyczne elementy tych przedstawień. W przypadku każdego z przeanalizowanych kontakionów pojawia się również próba odpowiedzi na pytanie o funkcje i cele ukazania przez Romana Melodosa postaci kobiecych w określony sposób. Wnioski wynikające z analizy kontakionów hymnografa zostały przedstawione w Podsumowaniu. Przeprowadzone badania pokazały, że postaci biblijne odgrywają bardzo istotną rolę w utworach poety. W większości hymnów znajdują się one w centrum kompozycji, a ich działania są podstawą dla rozwoju wydarzeń. Autor prezentuje wątki biblijne, na których opierają się poszczególne utwory, w taki sposób, by słuchacz postrzegał je przez pryzmat postaci, której dotyczą. W kontakionach wykorzystane zostają także liczne środki mające na celu zaangażowanie emocjonalne odbiorców w sytuację głównego bohatera, a poprzez to w całość biblijnej sceny. Praca pokazuje, że taki sposób narracji kontakionu miał służyć pouczeniu wiernych chrześcijan i kształtowaniu ich duchowości. Pojawia się również odpowiedź na pytanie o to, jak Roman Melodos postrzega kobiety i jakie przypisuje im cechy oraz zachowania. Na tej podstawie sformułowany zostaje wniosek dotyczący ideału chrześcijanki, jaki hymnograf starał się przekazać swoich słuchaczom.

Romanos the Melodist was one of the most important Byzantine poets therefore he is called ‘Christian Pindar’. His kontakia that can be defined as sung homilies are substantial sources to the history of literature, liturgy, Christian spirituality and biblical exegesis in late antiquity and early Byzantine period. The poet derived profusely from both the Greek and Syriac literary traditions, however his writings influenced also later authors. The hymns of Romanos were sung during the liturgy, thus he had wide possibilities of influencing Christians through shaping their spirituality, moral teaching and explaining the doctrine of the Church. Kontakia of Romanos are based on the biblical threads and they combine the elements of drama, narration and homily. For that reason female characters from the Bible are an important element of these hymns. The poet in many of his writings focuses especially on presenting female characters. Therefore the images of women created by him are both an important element of his poetry and a valuable material for the research on perception of women in late antiquity and the history of Christian spirituality. The purpose of the treatise is to analyse the images of the biblical women in the kontakia of Romanos the Melodist and to present the aims of the poet in the liturgical context. The treatise puts also a question on the general poet’s idea of women. The study raises also the issue of the biblical exegesis of the hymnographer, the way he transforms the Scriptures and his attitude to the patristic tradition. The above-mentioned purposes of the treatise with its plan were presented in the Introduction. The first chapter, Romanos the Melodist and his kontakion, presents in the following sections the figure of the poet, kontakion as a literary genre and the liturgical context of its origins and performing. The historical, cultural and religious background of the life and the writings of the poet is presented in this chapter together with the analysis of Romanos’ attitude to the Greek and Syriac literary tradition. The chapter presents the aim of kontakion, its liturgical functions and its significance for the shaping of the Christian spirituality. Next chapters present the analysis of the selected hymns of Romanos divided into three parts: The Images of Mary, The Images of Good Women and The Images of Bad Women. The division into good and bad women results from the way the poet shows them in his writings. He presents them always as the characters that are to be examples for the Christians or anti-models. Some sections are devoted to the examination of the literary means used by the poet to create the images of the biblical women and the characteristic elements of these representations. In the case of each of the analysed kontakia there is also an attempt to show the functions and aims of presenting by Roman Melodos female figures in a specific way. Conclusions resulting from the analysis of the hymnographer’s kontakia are presented in the Summary. The research indicates that the biblical characters play a very important role in the writings of the poet. In most hymns, they are the key-elements of the composition, and their actions are the basis for the course of the events. The author presents the biblical threads in such a way that the audience perceives them through the prism of the figure they concern. In the kontakia of Romanos the Melodist the numerous means are also used to involve the audience in the situation of the main character, and thus in the whole of the biblical scene. The treatise shows that this way of narration was to teach Christians and to shape their spirituality. The study answers also the question how Romanos the Melodist perceives women and which traits and behaviours he attributes to them. On this basis, a conclusion is made about the ideal of a Christian woman the poet tried to convey to his listeners.