Neera e il fantasmato della scrittrice ottocentesca: sintomi e strategie.

Niniejsza praca poświęcona jest Neerze, jednej z najbardziej cenionych za życia włoskich pisarek II połowy XIX wieku, dziś – niemal zupełnie zapomnianej. Obraz wyłaniający się z XX-wiecznych syntez historycznoliterackich przedstawia ją w sposób jednoznaczny, jako artystkę anachroniczną, kojarzącą się z tendencjami moralizatorskimi, przyczyniając się do umocnienia negatywnego stereotypu czytelniczego. Z analizy całego dzieła pisarki obejmującego twórczość literacką, publicystyczną, jak również teksty autobiograficzne oraz licznie zachowaną korespondencję prywatną, wyłania się portret kompletnie rozproszony i pełen sprzeczności, nie korespondujący z obrazami przekazanymi przez XX-wieczne prace historycznoliterackie czy też przez XIX-wieczną krytykę literacką. Problem recepcji dodatkowo komplikują aporie wynikające z wizerunku konsekwentnie kreowanego przez samą pisarkę, która, o ile na forum publicznym prezentuje się jako zdeklarowana antyfeministka, w dojrzałej twórczości porusza tematy niezwykle odważne, nowatorskie i feministyczne. Celem pracy jest próba scalenia rozproszonego portretu pisarki, wychodząc z założenia o kluczowej roli kontekstu społeczno-kulturowego, w jakim poruszała, co jest tematem pierwszej części pracy. Poruszone zostały tam takie kwestie jak rozwój myśli emancypacyjnej i debaty wokół pracy intelektualnej kobiet, ich pojawienie się na rynku literackim oraz pseudonaukowe teorie deterministyczne, przyczyniające się do powstania w świadomości zbiorowej bardzo pejoratywnego fantazmatu kobiety piszącej. Przedstawione zostały również refleksje badaczek feministycznych na temat walki XIX-wiecznych pisarek i strategii przez nie stosowanych, aby zaistnieć na scenie literackiej. II część pracy poświęcona jest rekonstrukcji fałszywych obrazów, a także stosunkowi pisarki do ówczesnej krytyki literackiej i dominującej kultury. Analiza uwzględniająca jednocześnie wypowiedzi ówczesnych krytyków jak również dzieła prozatorskie oraz różnego rodzaju świadectwa pozostawione przez Neerę (listy, artykuły oraz pisma autobiograficzne) dowodzi o głębokim kryzysie tożsamości doświadczanym przez pisarkę ze względu na transgresywny charakter kobiecej aktywności artystycznej oraz tego, że jej postawa i wybory, szczególnie w początkowym okresie kariery, były silnie uwarunkowane koniecznością rygorystycznego przestrzegania restrykcyjnych zasad epoki oraz wpisania się, na poziomie zarówno artystycznym jak i osobistym, w tradycyjny model kobiety. Neera bez wątpienia realizuje model ‘samoograniczającym’, znamienny dla pierwszej generacji kobiet-pisarek. Powielanie normatywnych schematów etycznych i artystycznych jest częścią stosowanej przez Neerę ‘strategii mimetycznej’ (‘mimikry’) mającej na celu umocnienie swojej pozycji na scenie literackiej, nie kompromitując tym samym własnej reputacji. W pierwszej fazie literackiej działalności, Neera, wychodząc naprzeciw oczekiwaniom społecznym, tworzy powieści tendencyjne o jednoznacznym, normatywnym przekazie promującym etykę samowyrzeczenia, oparte na motywie kary i winy utożsamianej z uleganiem namiętności przez kobiece postaci. Celem kolejnych rozdziałów jest pokazanie jak Neera, w późniejszym okresie twórczości, utwierdziwszy się jako pisarka konserwatywna, strzegąca mieszczańskich ideałów, porzuci realizowany do tej pory ‘model samoograniczający’. Przełamanie ‘strategii mimikry’ dokona się w ramach poetyki werystycznej, która, mimo restrykcyjnego, na pozór, charakteru, dla Neery okaże się przestrzenią wolności – od literackich stereotypów oraz osobistych implikacji powieściopisarstwa. Zaowocuje to twórczością oryginalną i nowatorską, niesztampowym ujęciem niezwykle śmiałych tematów, sztuką, w której do głosu dochodzi kobieca tożsamość pisarki (co jest z kolei typowe dla pisarek pokolenia modernistycznego). Poprzez autentyczny zapis kobiecego doświadczenia Neera znajdzie bowiem sposób na ekspresję – ‘wypartej’ w nowoczesnym społeczeństwie mieszczańskim – kobiecości.

This work is dedicated to Neera, during her lifetime one of the most highly regarded Italian writers of the second half of the 19th century, but today almost entirely forgotten. Leaving aside the attempts made starting in the 1970s to reevaluate women’s literature, her name is mentioned extremely rarely in literary historical syntheses, and the picture of her that emerges from these is of an anachronistic artist associated with moralising tendencies and petit bourgeois ideals, which has contributed to the negative stereotype. Analysis of the writer’s works, covering her literary and journalistic oeuvre as well as autobiographical texts and numerous surviving pieces of personal correspondence, reveals a fragmented portrait full of contradictions, inconsistent with the images passed down by 20th century works of literary history or by 19th century literary criticism. The problem of reception is additionally complicated by aporias arising from the image painstakingly created by the writer herself who, while presenting herself publicly as an avowed antifeminist, in her mature work she deals with particularly bold, innovative and profemminist themes. This paper is an attempt to merge together her fragmented portrait, assuming the key role of the socio-cultural context in which woman existed. This question will be discussed in the first part of the work, which covers such matters as the development of the idea of emancipation and the debate concerning the intellectual work of women, their appearance on the literary market and the pseudo-scientific determinist theories which contributed to the appearance in the public consciousness of a highly pejorative phantasm of the woman writer. Reflections by feminist researchers are included concerning the struggle of 19th century female writers and the strategies they implemented to make their presence felt on the literary scene. The second part of the paper is dedicated first and foremost to reconstructing the false images, and also the writer’s attitude to the literary criticism and dominant culture of her time. An analysis which considers both the pronouncements of contemporary critics and the prose work of various kinds left behind by Neera in letters, articles and autobiographical writings are proof of the profound identity crisis experienced by the writer due to the transgressive nature of female artistic activity, and to her attitude and choices, particularly during the initial stage of her career beginning in the 1870s, being strongly conditioned by the necessity to adhere rigorously to the restrictive rules of the time and sign up, both personally and artistically, to the traditional model of womanhood. Neera undoubtedly realises a model typical of the first generation of women writers. Repeating normative ethical and artistic patterns is part of the ‘mimetic strategy’ (‘mimicry’) applied by Neera, intended to strengthen her position on the literary scene without compromising her own reputation. During the first phase of her career, Neera would meet social expectations to create tendentious novels with an unambiguous, normative message promoting an ethic of self-sacrifice based on a motif of punishment and guilt identified with female characters submitting to passion. The aim of the subsequent chapters is to show how Neera, confirmed during the later period of her work as a conservative writer, rejects the ‘self-limiting’ model followed previously. The mimicry strategy is broken within the form of verismo poetry which, in spite of its seemingly restrictive nature proved to be a space of freedom for Neera – from literary stereotypes and the personal implications of writing. This bore fruit in the form of original and innovative creative work, a cliché-free view of exceptionally bold themes, art in which the writer’s female identity does the talking. Through an authentic record of the female experience, Neera finds a means of expressing her femininity.