W poszukiwaniu harmonii istnienia. Studium porównawcze poezji Antonia Colinasa i Zbigniewa Herberta

Lektura poezji Antonia Colinasa (ur. 1946) i Zbigniewa Herberta (1924-1998) pozwala postawić tezę, że poszukiwanie harmonii wyraziście kształtuje wyobraźnię i dykcję obu twórców. Punktem wyjścia przedstawionej rozprawy jest zatem przekonanie, że pomimo doświadczenia braku harmonii obaj poeci nie zrezygnowali z nadziei na jej odnalezienie. Metoda komparatystyczna, narzucona przez przedmiot pracy, polega tutaj na stworzeniu sytuacji dialogu między utworami poetyckimi obu twórców, które nawzajem się uzupełniają lub ujawniają swoją polemiczność. Celem pracy jest ukazanie przede wszystkim wspólnych miejsc poszukiwań, jednak wybrane ujęcie pozwala również uchwycić odrębność drogi każdego z poetów. Pojęcie harmonii, choć wieloznaczne, okazuje się właściwą kategorią opisu, odsyłając również do ładu i sensu, których bohaterowie Antonia Colinasa i Zbigniewa Herberta wciąż poszukują. Wyprowadzone wnioski mogą także pomóc w określeniu istoty klasycyzmu ich poezji, choć rozstrzygnięcia na ten temat nie są celem rozprawy, ze względu na konieczność obszerniejszych badań. Praca składa się z wprowadzenia, sześciu rozdziałów, zakończenia i bibliografii. Rozdział pierwszy, stanowiący odrębną całość, prezentuje twórczość Antonia Colinasa na tle dwudziestowiecznej poezji hiszpańskiej, poza kilkoma utworami nieznanej polskiemu czytelnikowi. Rozdział drugi przedstawia złożony stosunek obu poetów do dziedzictwa kulturowego, który daleki jest od prostej afirmacji czy odrzucenia, a polega raczej na nieustannej konfrontacji współczesnego doświadczenia z tradycją, empirii z mitem. Istotą tych poszukiwań jest bowiem zawsze konfrontacja świadomości współczesnego człowieka, nękanego poczuciem braku sensu i doświadczeniem fragmentaryczności świata, z utrwaloną w tradycji wiarą w możliwość odzyskania utraconych wartości. Jako nieustanny punkt odniesienia tradycja prowokuje do twórczych interpretacji, stając się rodzajem poetyckiego języka, co pokazują dalsze rozważania. Kolejne rozdziały, od trzeciego do szóstego, rekonstruują poszukiwanie harmonii w różnych poetycko eksplorowanych przestrzeniach: sztuk plastycznych, kosmosu i przyrody, muzyki, samej poezji. Przywoływane utwory ujawniają, między innymi, jak poeci usiłują dobić się do Wiecznego Teraz poprzez kontemplację dzieł sztuki, ukazują nawiązania do myśli starożytnej (przykładowo pitagorejskie przekonanie o harmonijnym dźwięku świata czy o ładzie kosmosu). Ważne okazują się metapoetyckie zmagania ze sztuką słowa, której istnienie wydaje się paradoksalne wobec ograniczoności samych słów. Podobnie jak fragmentarycznie odczytywana tradycja, tak i harmonia objawia się w poezji Antonia Colinasa i Zbigniewa Herberta jedynie momentalnie, nigdy pewnie i trwale. Poszukiwanie harmonii jest zatem zmaganiem z nowoczesnym doświadczeniem świata fragmentarycznego, w którym naturalne poczucie centrum zanikło i nie ma rzeczy oczywistych. Hermeneutyczne czytanie nie narzuca jednoznaczności, nie wymaga prostowania krętych dróg. Uświadamia natomiast jedność kultury, trwałość wątków myślowych oraz wspólnotę poszukiwań egzystencjalnych i estetycznych. When reading the poetry by Antonio Colinas (born in 1946) and Zbigniew Herbert (1924-1998) it is possible to advance a thesis that searching for the harmony distinctively develops imagination and diction of both poets. Therefore, the starting point for the presented dissertation is the conviction that in spite of experiencing lack of harmony, none of the poets relinquished the hope for finding it. The comparative method, imposed by the subject of the dissertation, involves opening of a dialogue between the two authors’ works which complement each other or reveal their polemic character. The aim of the dissertation is particularly to present common places of the quest, however, a selected perspective also enables us to capture the individuality of each poet’s path. The notion of harmony, though ambiguous, appears to be the appropriate description category which also makes references to the order and sense that characters of Antonio Colinas and Zbigniew Herbert are still searching for. The drawn conclusions may also help to define the essence of their poetry’s classicism, though it is not the objective of the dissertation to settle the issue since this would require more elaborate research. The dissertation consists of the introduction, six chapters, conclusion and references. The first chapter, being a separate whole, presents the output of Antonio Colinas against the background of the 20th century Spanish poetry which, except for a few works, is unknown to the Polish reader. The second chapter describes the two poets’ complex attitude towards the cultural heritage which is far from plain affirmation or rejection, and it rather involves constant confrontation of the contemporary experience with the tradition, the empirical knowledge with the myth. The essence of this quest is always the confrontation of the awareness developed by the contemporary human, harassed by the feeling of senselessness and experience of the world’s fragmentary nature, with the traditionally embedded belief that it is possible to regain the lost values. The tradition, as a continuous point of reference, provokes creative interpretations becoming a form of a poetic language, which is demonstrated by further deliberations. The next chapters, from chapter three to six, reconstruct the quest for harmony in various poetically explored fields: the fine arts, universe and nature, music and poetry itself. The quoted works reveal, among others, how the poets strive to reach the Eternal Present by contemplating works of art; they present references to the ancient thought (e.g. the Pythagorean belief in the harmonic sound of the world or the universe order). What proves to be important is the metapoetic struggle with the art of word the existence of which appears to be paradoxical in view of the limitation of words themselves. Similarly to the fragmentarily interpreted tradition, the harmony is manifested in the poetry of Antonio Colinas and Zbigniew Herbert only for a moment, never in a certain and permanent way. Therefore, the quest for harmony is a struggle with a modern experience of the fragmentary world where the natural sense of the centre disappeared and no obvious things exist. Hermeneutic reading does not impose explicitness, it does not require a return to the paths of righteousness. However, it helps to realize the integrity of culture, permanence of strands of thought and unity in the existential and esthetic quest.