Zmącone biografie. Powojenne losy dzieci (urodzonych) z (powodu) wojny

Tematem rozprawy doktorskiej są losy polskich dzieci urodzonych z powodu drugiej wojny światowej, czyli osób, których jedno z rodziców, najczęściej matka, należy do podbitej (okupowanej) społeczności lokalnej, a drugie, zwykle ojciec, jest najeźdźcą, okupantem. Zagadnienie to umieszczam w kontekście międzynarodowych studiów nad children born of war (CBOW). Na potrzeby badań prowadzonych w Polsce przyjąłem poszerzoną definicję tej grupy obejmującą zarówno dzieci, które przyszły na świat w sytuacji wojny, okupacji, robót przymusowych i niewoli, gdzie rodzic¬¬¬e należeli do wrogich sobie stron, jak i te, które z tego powodu, że są CBOW, nigdy się nie urodziły. Wśród nich wyróżniam osoby poczęte w wyniku wojennej przemocy seksualnej, będącej efektem przemyślanej strategii oraz skutkiem działań wojennych, a także te, poczęte jako owoc stosunków seksualnych o różnym stopniu przyzwolenia, przy założeniu, że w wojennej i okupacyjnej rzeczywistości niemożliwe jest, aby precyzyjnie określić charakter każdej z indywidualnych relacji. Były to pierwsze badania dotyczące CBOW w Polsce. Podjęty temat do tej pory nie był analizowany całościowo. Nowe ujęcie tego fenomenu wyznaczyły osoby, które zechciały mi opowiedzieć swoją historię bycia dzieckiem urodzonym z powodu wojny, oraz nieznane dotąd szerzej źródła. Z tego powodu obok dzieci żołnierzy niemieckich (urodzonych przeważnie z relacji konsensualnych) oraz dzieci żołnierzy radzieckich (poczętych głównie w wyniku gwałtów) analizowałem także losy dzieci urodzonych przez polskie robotnice przymusowe, więźniarki obozów koncentracyjnych i żołnierki z obozów jenieckich, których ojcami byli Niemcy, oraz dzieci polskich dipisek, których ojcami byli żołnierze alianccy różnych narodowości. Poruszyłem również temat dzieci jeńców wojennych. Natomiast w odniesieniu do dzieci spłodzonych przez żołnierzy radzieckich równie istotnym okazał się temat aborcji zalegalizowanych w 1945 r. właśnie ze względu na tę okoliczność. Badania opierały się na źródłach archiwalnych dających wgląd w działanie i podejście różnych aktorów politycznych i społecznych (przede wszystkim komunistycznych władz polskich i Kościoła katolickiego) wobec badanej grupy, jak i na materiałach biograficznych, pozwalających dotknąć nieco innego, bo osobistego i przez to głębszego wymiaru tego zjawiska. Sytuacja, w której przyszło mi badać temat dotychczas nieeksplorowany przez polskich historyków, a w dodatku stanowiący tabu, stanowiła o ich specyfice. Celem projektu była z jednej strony próba całościowego opisania tego fenomenu w świetle pozyskanych źródeł pisanych i mówionych, a z drugiej upodmiotowienie nieistniejącej dotąd w narracji o drugiej wojnie światowej i jej konsekwencjach grupy osób. Dzięki temu na gruncie polskim rezultaty tych badań można odczytywać co najmniej w dwóch wymiarach: historycznym – została zapełniona luka w historiografii polskiej i europejskiej) oraz społecznym – poprzez włączenie do debaty publicznej tematów poruszonych w tej pracy, a przede wszystkim uwrażliwienie na obecność CBOW i ich potomków w przestrzeni społecznej. Jednocześnie moim celem było poszerzenie stanu badań w międzynarodowym polu badawczym CBOW i zabranie głosu w dyskusjach metodologicznych prowadzonych w obrębie tego pola. Z tego powodu zdecydowałem się zamieścić na początku obszerny rozdział teoretyczny. Chciałem również, aby wartość tej pracy leżała nie tylko w wymiarze poznawczym, ale także wniosła wkład do refleksji teoretycznej nad rolą historyka w procesie badawczym, jego warsztatem i podejściem do etyki w badaniach historycznych.

The subject of my doctoral dissertation has been fates of Polish children born of WW II, that are individuals whose one parent, usually the mother, was a member of the invaded (occupied) local community and one, usually the father, was one of the invaders, occupiers. I put this issue in the context of global studies on children born of war (CBOW). For the purpose of my research carried out in Poland I have adopted a slightly broader definition of the group, encompassing both children who were born in situations marked by war, occupation, forced labour and captivity, when the parents belonged to two enemy sides, and children who, as a result of being CBOW, were never born. Among them I distinguish individuals conceived as a result of sexual violence (understood as a war strategy and/or as a consequence of warfare) as well as those who were conceived as a result of sexual relationships with a varying degree of consent, bearing in mind that given the reality of war and occupation it is impossible to precisely define the nature of each individual relationship. This was the first research on CBOW in Poland. The topic had not been analysed comprehensively until then. The new approach to the phenomenon has been defined by individuals who were willing to tell me their stories of being children born of war, and on the other by hitherto little-known historical sources. That is why in addition to children of German soldiers (born largely of consensual relationships) and children of Soviet soldiers (conceived largely as a result of rapes), I have also analysed the fate of children born by Polish female forced laborers, concentration camp prisoners and female prisoners of war (from Warsaw Uprising) whose fathers were German, and children of Polish DPs, whose fathers were allied soldiers of various nationalities. I also raised the subject of children of POWs. When it comes to children fathered by Soviet soldiers, what is equally important in my opinion, is the question of abortion legalized in 1945 precise because of this situation. The research was based on archival sources providing an insight into the actions and attitudes of various political and social actors (above all, the communist Polish state authorities and the Catholic Church) towards the group under study, as well as on biographical materials which made it possible to explore an individual and thus deeper dimension of the phenomenon. The situation in which I had to research a subject which had not yet been explored by Polish historians and which, moreover, had been taboo, constituted their specificity. The aim of the doctoral project was, on the one hand, an attempt at a comprehensive description of this phenomenon in the light of the obtained sources, both written and oral, and, on the other hand, the empowerment of a hitherto non-existent group of people in the master narrative about the WW II and its consequences. The results of this research can be read in at least two dimensions: historical (the gap in Polish and European historiography has been filled) and social, by including various topics discussed in this work into the public debate, and above all raising awareness of the presence of CBOW and their families in Polish society. At the same time, my aim was to broaden the knowledge in the international CBOW research field and to participate in methodological discussions. For this reason, I decided to include an extensive theoretical chapter at the beginning. I also wanted to contribute to theoretical reflection on the role of the historian in the research process, his/her toolkit and approach to ethics in historical research.