Działalność oświatowa i jej funkcje na Warmii i Mazurach w latach 1945 - 1960

Praca poświęcona jest działalności oświatowej i jej funkcjom na Warmii i Mazurach w latach 1945 - 1960. Przedmiotem podjętych badań jest ogół działań oświatowych prowadzonych na Warmii i Mazurach, zwłaszcza w celu integracji społeczeństwa, przysporzenia kwalifikowanych kadr, walki z analfabetyzmem, opieki oraz wychowania dzieci i młodzieży, a także ideologicznego podporządkowania nauczycieli i uczniów olsztyńskich szkół. Układ pracy zakłada ujęcie problemowe. Autorka rozpatruje problematykę oświaty poprzez jej funkcje: integracyjną, opiekuńczo-wychowawczą, kompensacyjną oraz ideologiczną. Zamierzeniem tak pojętej prezentacji funkcji integracyjnej jest ukazanie prób repolonizacji (przywracania polskości) ludności rodzimej oraz polityki państwa wobec ludności ukraińskiej, jak również próba oceny efektywności tych działań dla integracji społeczeństwa Warmii i Mazur. Najważniejszymi zadaniami w stosunku do Warmiaków i Mazurów było doprowadzenie do opanowania języka polskiego, szerzenie wiedzy o Polsce i jej historii, ukazywanie polskiego charakteru zachowanej w regionie kultury i tradycji oraz wytłumaczenie związków między Polską a Warmią i Mazurami. Drugi z kluczowych wątków dotyczy Ukraińców. Autorka zajęła się problemem oświaty Ukraińców i prężnie rozwijającego się szkolnictwa ukraińskiego, właśnie na Warmii i Mazurach. Chciała prześledzić próby zintegrowania, poprzez odpowiednią strategię oświatową, tej mniejszości i zastanowić się nad zasadnością odrębnego szkolnictwa ukraińskiego. Opisane zostały pierwsze punkty nauczania języka ukraińskiego w latach 1947–1955 oraz zmiany w polityce oświatowej po 1956 roku. Kolejny rozdział Autorka poświęciła opiece i wychowaniu młodzieży w pierwszych latach powojennych. Wyodrębniając funkcję opiekuńczo-wychowawczą poddała badaniom zagadnienie opieki nad sierotami (domy dziecka, rodziny zastępcze) i dziećmi upośledzonymi, społecznie niedostosowanymi oraz przewlekle chorymi. Zajęła się także bursami i internatami, przedszkolami i dziecińcami, akcją letnią, a także działalnością Kościoła katolickiego w tym względzie. Kolejny poruszany problem to zagadnienie oświaty prowadzonej wśród dorosłych, określony jako funkcja kompensacyjna. Przysporzenie inteligencji i wykwalifikowanych kadr stało się sprawą naglącą, gdyż w regionie odczuwano ich brak w każdej dziedzinie. Wobec powyższego autorka postanowiła zbadać głębiej szkolnictwo powszechne i kursy dla dorosłych, szkolnictwo średnie dla dorosłych (w tym również działalność oświatową wśród służb mundurowych i szkolenie zawodowe więźniów), szkoły zawodowe i technika dla pracujących oraz Uniwersytety Powszechne i Robotnicze. Oprócz powyższych zagadnień autorka poświęciła miejsce również działalności kulturalno-oświatowej nakreślając działalność takich placówek, jak świetlice, biblioteki czy muzea. Ostatnim zagadnieniem poruszonym w rozprawie jest funkcja ideologiczna, jaką państwo polskie narzuciło oświacie po II wojnie światowej. Miała ona polegać na całkowitym ukształtowaniu poglądów na świat i życie młodych ludzi, czyli uczniów wszystkich typów szkół. Priorytetem stało się wychowanie zaangażowanych obywateli. Autorka postanowiła odpowiedzieć na pytanie, w jaki sposób chciano osiągnąć zamierzony cel i czy udało się go zrealizować. Starała się również rozstrzygnąć, czy miały miejsce sytuacje wyjątkowe i charakterystyczne tylko dla regionu. Chcąc udzielić odpowiedzi brała pod uwagę wiele czynników, opisujących ówczesną szkołę: nauczycieli, programy nauczania i podręczniki, problem katechezy, wydarzenia związane z obchodami rocznic, zajęcia pozalekcyjne, patrona szkoły, okres wakacyjny, ale także organizacje młodzieżowe działające w szkołach. Pod uwagę wzięte zostały również konspiracyjne związki młodzieży, gdyż młody wiek osób podejmujących walkę z ustrojem stanowił szczególne wyzwanie dla bezkompromisowych partyjnych ideologów. Rozprawa została oparta na: archiwaliach, publikacjach statystycznych i aktach normatywnych. Przeprowadzone zostały również wywiady z osobami aktywnie działającymi na rzecz edukacji i wychowania w omawianym okresie. Kwerendą objęte zostały zasoby znajdujące się w Archiwum Akt Nowych w Warszawie, Instytucie Pamięci Narodowej w Warszawie, Archiwum Państwowym w Olsztynie, zbiorach specjalnych Ośrodka Badań Naukowych im. Wojciecha Kętrzyńskiego w Olsztynie oraz Archiwum Komendy Chorągwi Warmińsko-Mazurskiej ZHP w Olsztynie i Archiwum Archidiecezji Warmińskiej w Olsztynie.