Wpływ edukacji szkolnej na procesy integracji społecznej i mechanizmy kształtowania tożsamości narodowej dzieci migrantów polskiego pochodzenia mieszkających w Berlinie

Rozprawa doktorska dotyczy problematyki edukacji szkolnej, procesu integracji społecznej i mechanizmów kształtowania tożsamości narodowej wśród młodego pokolenia migrantów z Polski mieszkających w Berlinie. Rozważania koncentrują się na doświadczeniach dzieci z polskich rodzin migracyjnych, które urodziły się bądź też dorastały w Niemczech. Ich główną ramę badawczą wyznacza Państwowa europejska szkoła niemiecko-polska w Berlinie, w której dzieci z tych rodzin mają możliwość dwujęzycznej polsko-niemieckiej edukacji oraz wzmacniania świadomości swojego pochodzenia narodowego. Celem rozprawy było przedstawienie na przykładzie uczniów tej specyficznej berlińskiej szkoły przebiegu ich procesu integracji w społeczeństwie niemieckim oraz kształtowania przez nich swoich tożsamości narodowych. Analizie poddane zostały cztery główne zagadnienia: historia migracji rodzinnych z Polski do Niemiec z perspektywy dzieci, rola szkoły (organizacja kształcenia i program nauczania), życie społeczne (rówieśnicze) w szkole oraz dokonywanie przez uczniów - adolescentów wyborów identyfikacji narodowej i ich stosunek do kultury polskiej i niemieckiej. Podstawę rozprawy stanowią badania jakościowe przeprowadzone w formie wywiadów w latach 2014-2017 z uczniami, nauczycielami, absolwentami i kadrą kierowniczą szkoły (łącznie 68 wywiadów pogłębionych). W 2022 roku zostało przeprowadzone dodatkowe badanie podłużne z wykorzystaniem ankiety online skierowane do wcześniej badanych uczniów. Badanie to z perspektywy czasu (czyli 6-8 lat) umożliwiło analizę stopnia ich partycypacji w społeczeństwie niemieckim jako młodych dorosłych, a także uchwycenie możliwych zmian ich tożsamości narodowych. Z przeprowadzonych badań wynika, że zarówno szkoła, jak i sama rodzina migracyjna wpływały na różne typy nastawień integracyjnych, sposoby wytwarzania więzi z niemieckim społeczeństwem oraz na stopień ich intensywności. W ramach szkoły krystalizowały się warunki dotyczące dokonywania różnych wyborów identyfikacji narodowej i przyswajania kultur narodowych (walencji kulturowej), co miało znaczący wpływ na kształtowanie przez uczniów swoich tożsamości narodowych (jednorodnej polskiej lub niemieckiej oraz podwójnej polsko-niemieckiej). Z czasem ulegały one jednak pewnym modyfikacjom m.in. w kierunku podwójnych tożsamości narodowych, które były związane z pełnym wchodzeniem w ramy instytucji społeczeństwa niemieckiego i odgrywanymi tam rolami zawodowymi bądź edukacyjnymi.

The doctoral thesis is dedicated to the school education, the process of social integration, and mechanisms of formation of national identity among the young generation of migrants from Poland living in Berlin. The considerations focus on the experiences of children from Polish migrant families who were born or grew up in Germany. The main research framework is determined by the State European German-Polish school in Berlin, where children from these families have the opportunity for bilingual Polish-German education while strengthening awareness of their national origin. The aim of the dissertation was to present, based on the example of students of this specific school in Berlin, their process of integration into the German society and the shaping of their national identities. Four main considerations were analyzed: the history of family migration from Poland to Germany from the children's perspective, the role of the school (educational planning and curriculum), social life and peer relationships at school, the forming of national identification amongst students and their attitude to Polish and German culture. The dissertation is based on qualitative research conducted through interviews between 2014-2017 with students, graduates, teachers, and the school’s management staff (a total of 68 in-depth interviews). In 2022, additional longitudinal research was conducted using an online survey directed at previously interviewed students and graduates. This study across multiple years (6-8 years), enabled the analysis of the degree of their participation in the German society as young adults, as well as capturing possible changes in their national identities. The research conducted shows that both, the school, and the migrant family itself make an impact on the various types of integrative attitudes, on the ways of creating social bonds with German society, and the degree of their intensity. The school provided a framework where conditions for various choices concerning their national identification and the adoption of national cultures (cultural valence) emerged. This significantly influenced how students formed their national identities (Polish or German identity and dual Polish German identity). Over time, these identities underwent certain changes, particularly towards dual national identities. These changes were associated with integrating into the structures of German society and the professional or educational roles played within it.