Limits of orality and textuality in Ciaran Carson’s poetry

W rozprawie doktorskiej pt. „Granice oralności i tekstualności w poezji Ciarana Carsona” zamierzam podjąć problematykę, jaką wyznacza ewolucja twórczości poetyckiej pisarza północno-irlandzkiego, Ciarana Carsona (ur. 1948). Punktem wyjścia jest analiza napięcia pomiędzy oralnością a tekstualnością, która stanowi podstawę do dalszych rozważań. Problem ten naświetlam z różnych perspektyw krytycznych, od Waltera Onga do Jacquesa Derridy. W pierwszym rozdziale badam wpływ irlandzkiej muzyki oraz tradycji opowiadania historii na zwrot, jaki dokonał się w poezji Carsona ok. roku 1987 (data publikacji tomu „The Irish For No”). Podnoszę przy okazji kwestię różnych teorii formułujących związek pomiędzy opowiadaniem a człowieczeństwem, w szczególności ideę „hommes recits” Tzvetana Todorova, jak również poststrukturalistycznej rewizji relacji podmiotowości i języka. Rozważania te wzbogacam o płaszczyznę poetyki i rozwiązań formalnych w twórczości Carsona. Sprawę tekstualności omawiam w kontekście „sceny pisma” (termin zaczerpnięty z pism Jacquesa Derridy), którą odnajduję w wierszu „Confetti Belfastu” (przeł. Piotr Sommer). Wprowadzam tutaj takie wątki jak metafora labiryntu, która wyznacza strukturę języka i myśli, oraz metafory tkania, szycia i wyplatania, które z kolei funkcjonują u Carsona jako desygnaty pisania i myślenia. W kolejnych częściach pracy poddaję analizie te wątki twórczości Carsona, w których realizuje się zarysowane powyżej napięcie między oralnością a tekstualnością, a mianowicie: pamięć, miasto oraz historię. W kontekście pamięci nawiązuję do konceptu „pamięci mimowolnej” i twórczości Marcela Prousta, oraz do filozofii pamięci Henriego Bergsona. Posiłkuję się też analizami fenomenologicznymi Edwarda S. Caseya, szczególnie pojęciem „ruminescence” („przypominanie-przeżuwanie”) oraz komentarzami Waltera Benjamina na temat świata rzeczy materialnych i tzw. „aury” przedmiotów i dzieł sztuki. W omówieniu wątku miasta poruszam kwestię jego tekstualności, labiryntowej konstrukcji oraz kreślenia map jako formy poznania i metafory kryzysu epistemologicznego ponowoczesności. Analiza wątków urbanistycznych ujawnia też polityczny wymiar poezji Carsona, a w szczególności kwestię nadzoru, tresury i panoptykonu społecznego (w nawiązaniu do myśli Michela Foucaulta), rozszczepienia społeczeństwa północno-irlandzkiego oraz możliwych strategii przekraczania tego bolesnego podziału, które odnaleźć można w twórczości Baudelaire’a (idea „flaneura”) oraz Guya Deborda (idea „psychogeografii”). Z kolei w przypadku historii badam w poezji Carsona, idąc za myślą tzw. szkoły filozofii historii New Historicism, status doświadczenia historycznego oraz relacji pomiędzy historią publiczną a prywatną. 274 Kwestia oralności i tekstualności, która realizuje się praktycznie w wątkach pamięci, miasta i historii uzyskuje ostatecznie status samodzielnego problemu epistemologicznego w tomie „For All We Know” (2000 r.), który to traktuję właśnie jako samodzielną meta- refleksję w twórczości Ciarana Carsona. Zbiór ten interpretuję jako tekst o filozoficznym wydźwięku, w którym takie wątki jak spotkanie między dwojgiem ludzi, ich wzajemne relacje, opowiadanie historii i słuchanie muzyki poruszają kwestie dialektyczności ludzkiego poznania, uniwersalności pewnych form narratywistycznych oraz nieskończonego procesu hermeneutycznego, który pojmowany jest jako sedno kondycji ludzkiej. Ponieważ pojmuję tom „For All We Know” jako swoistą barierę, którą Carson osiąga, definiując granice wiedzy i miłości, dwa kolejne tomy czytam jako próbę przekroczenia tychże ram wyznaczonych przez język i jego dwa wymiary: oralność i tekstualność. W książkach poetyckich „On The Night Watch” (2009 r.) i „Until Before After” (2010 r.) dopatruję się prób wyjścia poza dotychczasową problematykę w kierunku bardziej zasadniczych kwestii, tj. czasu, bycia i śmierci, oraz chęci przekroczenia tradycyjnej metafizyki, w takim rozumieniu, jakie nadał temu gestowi Martin Heidegger. W analizach tych dwóch tomów posiłkuję się twórczością poetycką, krytyczną i filozoficzną takich myślicieli jak Paul Celan, Hans Georg Gadamer i Maurice Blanchot, wykazując, że w poezji Carsona dopatrzyć się można projektu wiersza jako przestrzeni doświadczenia i śmierci, gdzie za sprawą oczyszczonego języka poezji zawiązać się może głębsza relacja między człowiekiem a Byciem.

Following the evolution of Ciaran Carson’s work, this book aims to trace the tension between orality and textuality, which can be discerned in the poetry of the Northern-Irish writer. Assum-ing these forces to be the two major sources of all literature, the author delineates, using de-construction, how they inform and structure Carson’s poetic oeuvre. Further thematic analysis focuses on three major themes: memory, city and history, adopting various critical approaches, among them New Historicism and psychoanalysis. Lastly, taking cue from Carson’s later work, an epistemological and metaphysical dimension of his poetry is revealed. This serves as the final vantage point from which the author offers a potential glimpse beyond the said dialectic, unveiling Carson’s broadly ethical project.