Kariery edukacyjne i zawodowe osób uznanych w dzieciństwie za zdolne

W pracy podjęto temat kształtowania i rozwijania zdolności oraz zainteresowań osób zdolnych, ich kariery edukacyjnej i zawodowej oraz oddziaływania na ten proces różnych czynników instytucjonalnych, środowiskowych i osobowościowych, ale opisanych i ocenianych z punktu widzenia samych, będących podmiotem badań, osób uznanych za zdolne. Pierwsza część pracy zawiera analizę literatury pedagogicznej i psychologicznej dotyczącej koncepcji zdolności oraz dotychczasowych badań w tym obszarze, a także porusza problematykę związaną z kształceniem i identyfikacją uczniów zdolnych, rolą szkoły i innych instytucji edukacyjnych w rozwijaniu zdolności uczniów. Natomiast drugą część pracy stanowi opis badań własnych autorki. Cechą charakterystyczną naszych rodzimych postępowań badawczych było skupienie się na wybranych elementach uwarunkowań rozwoju zdolności dzieci i młodzieży (ich sytuacja rodzinna, szkolna, pozycja w grupie rówieśniczej, czy też ambicje, plany życiowe itp.), w celu określenia ich związku pomiędzy np.: sytuacją rodzinną dzieci zdolnych a ich sukcesem szkolnym, czy też ich stosunkami interpersonalnymi z rówieśnikami. Tym samym daje się zauważyć brak badań ujmujących zagadnienie całościowo – analizujących całokształt elementów składających się na losy życiowe jednostek zdolnych, poczynając od ich wczesnego dzieciństwa po początek drogi zawodowej. W badaniach zastosowano podejście pluralistyczne, stosując zarówno jakościową, jak i ilościową strategie badawczą. Badania o charakterze jakościowym, zostały przeprowadzona za pomocą wywiadu biograficznego, a miały na celu znalezienie odpowiedzi na pytania dotyczące przebiegu kariery edukacyjnej i zawodowej, metod identyfikacji zdolności i rozwoju zainteresowań, roli środowiska rodzinnego, szkolnego i instytucji pozaszkolnych oraz wpływu grupy rówieśniczej. Następnie przeprowadzone zostały badania ilościowe na blisko dziesięciokrotnie większej grupie osób. Celem przeprowadzonych badań było poznanie karier osób dorosłych uznanych w dzieciństwie za zdolne. Przeprowadzone badania biograficzne, a następnie ankietowe umożliwiły diagnozę sytuacji osób zdolnych w Polsce, ocenę istniejącego systemu wsparcia oraz wyłonienie czynników sprzyjających rozwojowi zdolności, a także trudności, jakie ten proces mogą zakłócić. W niniejszej dysertacji podjęto również próbę ukazania i oceny funkcjonowania instytucji wspomagającej uczniów zdolnych, jaką jest Krajowy Fundusz na rzecz Dzieci. Najważniejsze z uzyskanych wyników badań: 1) Rodzice osób zdolnych charakteryzują się, bez względu na pochodzenie czy wykształcenie, akceptacją dla zainteresowań i działalności swoich dzieci. 2) Osoby zdolne cechuje ciekawość, dążenie do zgłębiania wybranych obszarów, co stanowi motywację do podejmowania własnej aktywności. 3) W rozwoju zdolności ucznia istotną rolę odgrywają nauczyciele. 4) Sprzyjające środowisko uczniów o podobnych zainteresowaniach może pozytywnie oddziaływać na rozwijanie zdolności. 5) Krajowy Fundusz na rzecz Dzieci to instytucją mająca znaczący wpływ na rozwój zainteresowań oraz pośrednio na przyszłe decyzje dotyczące karier zawodowych osób zdolnych. 6) Istotny wpływ na rozwój zdolności i zainteresowań mają studia wyższe, jednak osoby zdolne często są rozczarowane skromnymi możliwościami rozwoju, jakie one oferują. 7) Okres studiów ma decydujący wpływ na karierę zawodową. 8) Najwięcej spośród osób badanych wiąże swoje życie zawodowe z działalnością naukową. 9) Przeprowadzone badania sygnalizują również to, że wiele osób zdolnych decyduje się na wyjazd z Polski. This thesis addresses the issue of the development and shaping of giftedness and interests of gifted individuals, their educational and professional career as well as the influence of various institutional, environmental, and personality factors as described and assessed by the research participants themselves. The first part of the dissertation includes the review of educational and psychological literature dedicated to the conceptions of giftedness and the academic research in this field. Moreover, it analyses the issue of identifying and educating gifted students, the role of school and other educational institutions in the development of giftedness in students. The second part of the dissertation presents the author’s empirical research. A characteristic feature of the research methodology was its focus on selected aspects of conditionings of the giftedness development – students’ family situation, the position among the peers, school, ambitions, plans for the future etc. It was done with the purpose of determining the relations between e.g. family situation of gifted children and school success or their interpersonal relations with peers. At this point it is worth mentioning the lack of research encompassing the phenomenon as a whole – taking into account the totality of elements contributing to the biography of a gifted individual, starting from their early childhood until the beginning of their professional career. In the research a pluralistic methodological approach was taken which means that both qualitative and quantitative methods were utilized. The biographical interview was used in order to answer the questions of: the course of educational and professional career, the methods of recognizing the giftedness and the development of interests, the role of family, school, and institutional environment as well as the influence of a peer group. Next the quantitative research was done based on ten times greater number of participants. The chief goal of the research was to analyse the careers of individuals who were recognized in their childhood as gifted. The conducted biographical research which encompassed both interviews and questionnaires made it possible to diagnose the situation of gifted individuals in Poland. It also enabled the evaluation of the support system, the identification of factors facilitating the development of giftedness as well as the obstacles to this process. The dissertation also attempts to reveal and evaluate the functioning of an institution supporting gifted students, namely the National Fund for Children (pol. Krajowy Fundusz na rzecz Dzieci). The most significant of the research findings are: 1. Regardless of their social background and education, the parents of gifted children approve of their children’s interests and activities. 2. Gifted people are characterized by curiosity and striving to learn more on a chosen subject which in turn enhances their motivation. 3. Teachers play a vital role in the development of giftedness in students. 4. Friendly environment of students with similar interests may positively influence the development of giftedness. 5. The National Fund for Children is an institution that has a significant influence upon the development of gifted children’s interests and indirectly upon their choices concerning their future professional career. 6. Higher education has a significant influence upon the development of giftedness and interests of gifted individuals. However, gifted students are frequently disappointed with modest possibilities that higher education institutions offer. 7. The period of university studies has is a major influence upon one’s professional career. 8. The greatest number of research participants associate their professional life with academic activity. 9. The research suggests that many from among gifted individuals decides to leave Poland.