Utrata możliwości korzystania z pojazdu a odpowiedzialność ubezpieczyciela w ubezpieczeniu odpowiedzialności cywilnej

Rozprawa doktorska została poświęcona tematyce kompensowania w obowiązkowym ubezpieczeniu odpowiedzialności cywilnej posiadaczy pojazdów mechanicznych szkody polegającej na utracie możliwości korzystania z pojazdu uszkodzonego lub zniszczonego wskutek wypadku drogowego. Celem dysertacji jest z jednej strony udowodnienie, że szkoda ta (której nadany został w rozprawie doktorskiej charakter uszczerbku majątkowego) podlega indemnizacji w ramach obowiązkowego ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej posiadaczy pojazdów mechanicznych bez względu na kryterium podmiotowe oraz cel i sposób używania pojazdu przed wypadkiem drogowym (odrzucono jednak automatyzm przyznawania odszkodowania z tego tytułu), z drugiej – ustalenie zakresu odpowiedzialności ubezpieczyciela za tę szkodę. Obserwacje rynku ubezpieczeniowego czynione w ostatniej dekadzie pozwalają wprawdzie przypuszczać, że o ile coraz mniej wątpliwości będzie się pojawiać na tle samego przypisywania ubezpieczycielowi odpowiedzialności za szkodę polegającą na utracie możliwości korzystania z pojazdu, o tyle ciągle niewystarczająco zbadany jest zakres jej indemnizacji. Sytuacji tej nie ułatwia fakt, że jest to szkoda dynamiczna i zarówno na chwilę, w której ona powstaje, jak i na okres jej rozwoju wpływa wiele czynników. Stąd więc konieczność identyfikacji i selekcji w rozprawie doktorskiej tych czynników, które powinny być odszkodowawczo uwzględnione oraz tych, które dla procesu indemnizacji powinny pozostać neutralne. W dysertacji przyjęto, że szkoda polegająca na utracie możliwości korzystania z pojazdu uszkodzonego lub zniszczonego wskutek wypadku drogowego obejmuje dwie jej postaci: niemożność używania pojazdu oraz utratę pożytków i innych dochodów -wyodrębnione z uwagi na specyfikę uprawnienia do korzystania z rzeczy, o którym stanowi art. 140 k.c. W rozprawie doktorskiej wykazano, że z uwagi na sferę indemnizacyjną, uprawnienia do używania pojazdu oraz do pobierania z niego pożytków należy traktować równoważnie. W gestii zaś osoby, która posiada tytuł prawny do korzystania z pojazdu pozostaje, które z nich oraz w jakim zakresie i w jakim czasie wykonuje. W razie wystąpienia dwóch postaci szkody polegającej na utracie możliwości korzystania z pojazdu nie ma podstaw, by automatycznie eliminować jedno z roszczeń o naprawienie szkody (w literaturze przedmiotu zgłaszane jest jednak stanowisko o wykluczaniu się wzajemnym roszczenia o zapłatę kosztów najmu pojazdu zastępczego i roszczenia o odszkodowanie za utracone korzyści). Jeśli bowiem spełnione są przesłanki odpowiedzialności ubezpieczyciela za każdą z tych postaci szkody, ubezpieczyciel nie może uchylić się od odpowiedzialności. Co też istotne, możliwa jest rozdzielność podmiotowa tych roszczeń, co powoduje, że roszczenie o zapłatę kosztów najmu pojazdu zastępczego oraz roszczenie o wyrównanie utraconych pożytków mogą przysługiwać rożnym podmiotom.