Spór polityczny jako strategia retoryczna. Na podstawie materiału prasowego w okresie rządów Prawa i Sprawiedliwości 2005–2007 oraz Platformy Obywatelskiej 2007–2009

Przedmiotem pracy jest interdyscyplinarna analiza tekstów dziennikarskich, które poświęcone są polskiej polityce opisywanej z perspektywy sporu. Autorka stawia tezę, iż retoryczna strategia sporu stała się użyteczną, a co za tym idzie, często wykorzystywaną formułą służącą do opisywania polskiej debaty publicznej. Przez pojęcie retorycznej strategii sporu rozumie celowe działania dziennikarskie o charakterze językowymi i pozajęzykowym, które winny być perswazyjnie skuteczne, oraz które wykorzystują kategorię sporu do nazywania i opisywania rzeczywistości społeczno-politycznej (wydarzeń, wypowiedzi, zachowań itp.). Celem pracy jest nie tylko przedstawienie szczegółowej, opartej na jakościowej analizie materiału, charakterystyki strategii retorycznej, ale również próba opisu współczesnego polskiego dziennikarstwa prasowego. Autorka skupia się na problemach, które mają istotny wymiar społeczny, a zamykają się w pytaniach: w jakim stopniu media odwzorowują rzeczywistość, a w jakim ją kreują? Jaką rolę w tym procesie odgrywają dziennikarze? Czy praktyki, które stosują, są zgodne z warsztatem dziennikarskim? Czy media informują o sednie sporu politycznego, a może o nim samym? Czy spór byłby bytem realnym, gdyby dziennikarze rzadziej korzystali ze zdefiniowanego przeze mnie schematu opisu? Podstawę pracy stanowią publikacje z trzech ogólnopolskich dzienników zaliczanych do tak zwanej prasy elitarnej, to jest z „Rzeczpospolitej”, „Gazety Wyborczej” i „Dziennika. Polska. Europa. Świat” (od września 2009 roku „Dziennik. Gazeta Prawna”). Autorka uznała, że jeśli jeszcze w środkach masowego przekazu pisze się o polityce w sposób wyważony i kompetentny, zachowując przy tym standardy warsztatu, to ten typ dziennikarstwa odnajdzie w codziennej prasie opiniotwórczej. Próba została dobrana metodą konstruowanego tygodnia. Okres badawczy to lata 2005–2009. W tym czasie wydarzenia na scenie politycznej zostały zdominowane przez rywalizację Platformy Obywatelskiej oraz Prawa i Sprawiedliwości. Wpłynęło to na nowy, polityczny podział społeczny, który nie ominął również mediów. Wybrany okres obejmuje po dwa lata rządów wymienionych partii wraz z koalicjantami. Próba składała się łącznie z 146 wydań, które autorka poddała szczegółowej analizie. W polu badawczym znalazły się publikacje prasowe bezpośrednio relacjonujące wydarzenia polityczne, komentarze eksperckie, teksty publicystyczne oraz przytoczone przez wybrane dzienniki opinii wypowiedzi publiczne polityków. Cechą charakterystyczną materiału była dominująca w przekazie kategoria sporu. Ze względu na gatunkową niehomogeniczność tekstów oraz interdyscyplinarny charakter pracy zostały wykorzystane trzy koncepcje metodologiczne – przede wszystkim analiza dyskursu w jej tak zwanym historycznym podejściu (Discourse-Historical Approach in Critical Discourse Analysis – DHA), teoria ramowania wiadomości (news framing) oraz analiza retoryczną. W pracy autorka wykazała, że polityka (w czym utwierdza nas wykorzystywany przez media język opisu) jest walką, w której naprzeciw siebie stają wrogowie, a ich celem jest wzajemne unicestwienie. W efekcie immanentna cecha demokracji, jaką jest spór, przedstawiona jest w jeden, skrajny sposób. Typowe dla tego systemu politycznego mechanizmy ścierania opinii i wypracowywania stanowisk opisywane są za pomocą metaforyki, w której znaczenie wbudowana jest negatywna ocena (przede wszystkim POLITYKA TO WOJNA). Wnioskiem z przeprowadzonych badań jest to, że powszechnie stosowane praktyki dziennikarskie wskazują na odejście od klasycznych zasad warsztatu dziennikarskiego oraz stanowią pewnego rodzaju nadużycie z punktu widzenia misji społecznej mediów oraz zaufania, jakim odbiorcy darzą środki masowego przekazu. Autorka odjęła próbę zdemaskowania perswazyjnych chwytów stosowanych w ramach działań dyskursywnych. Na tej podstawie sformułowała w zakończeniu postulaty normatywne dotyczące poprawy tej istotnej części komunikacji społecznej.

Since 2005 the way how media report on current politics has been influenced by the rivalry of main political parties: Platforma Obywatelska and Prawo i Sprawiedliwość. Both of them belong to the centre or/and right-wing spectrum of the Polish political parties and their leaders are associated with the Solidarity movement. This situation has a significant impact on social and political circumstances in the country. In the thesis the Author carries out an in-depth examination of news media coverage. The analysis of media content allows to single out a specific rhetorical communication strategy: the current politics is shown as an ongoing struggle of the enemies. Thus, it is reported in the category of dispute. It seems that this strategy is attractive for both journalist and politicians. The first mentioned group uses it to grab and keep audience's attention. The second group tries to arouse media's interest. The main objective of the dissertation is to create a comprehensive characteristic of the rhetorical dispute strategy. The Author defines it as an intentional journalistic performance which ought to be persuasively effective. The journalists use the category of dispute to describe politics and to report on it. The dispute strategy is implemented by both verbal and non-verbal communication elements. The comprehensive description of the mentioned strategy let us ask the following questions. Do the media mirror the reality or do they determine or create it? What is the role of journalists? How journalists shape the social-political reality? Do the media news present the merit of politics or present only the dispute as such? And last but not least, does the dispute would ever exist to such extent if the journalists used the rhetorical dispute strategy only rarely. The Author tries to answer the mentioned above questions. Moreover, she illustrates her claims with numerous examples of articles' excerpts. The applied approach draws on the insights of rhetoric, communication (framing) and linguistic studies, and social studies (Discourse-Historical Approach in Critical Discourse Analysis) as well. There are three most circulated broadsheet newspapers examined: “Gazeta Wyborcza”, “Rzeczpospolita”, and “Dziennik. Polska, Europa. Świat” during 2005 and 2009. The qualitative analysis is based on 146 randomly chosen newspapers' issues (26 so called 'constructed weeks'). My findings demonstrate how a multidimensional analysis can be used for discovering how purveyors of information can shape the way readers think about a political issue or event. The other effect of the in-depth and cross-disciplinary study is the portrayal of chosen quality newspapers and the contemporary Polish journalism in general (often accused of being one-sided). Ultimately, I quote the results of the national surveys and other research studies concerning media and politics to argue that the rhetorical dispute strategy when overused by the media can have a negative impact on society.