Imiona i nazwiska konwertytów z judaizmu na wyznania chrześcijańskie na podstawie ksiąg metrykalnych parafii warszawskich (1826-1850)

Zmiany imion i nazwisk towarzyszące konwersji są interesującym zagadnieniem badawczym. W XIX w. konwersja z judaizmu na chrześcijaństwo wiązała się z porzuceniem dawnej społeczności i przystąpieniem do nowej – nie tylko wyznającej inną religię, lecz także mającej inne zwyczaje i tradycje oraz posługującej się innym językiem, co miało wpływ na używany w tej społeczności antroponomastykon imion i nazwisk. W tej trudnej sytuacji konwertyta zdecydować musiał o imieniu, które towarzyszyć mu miało przez całe życie, a także o nazwisku, które przekaże kolejnym pokoleniom. Przedmiotem mojej analizy stały się imiona i nazwiska konwertytów, którzy zmienili wyznanie w Warszawie i miejscowościach podwarszawskich w latach 1826–1850. Źródłem ekscerpcji są księgi metrykalne 13 parafii rzymskokatolickich, 1 parafii greckokatolickiej, 2 parafii protestanckich (ewangelicko-augsburskiej i ewangelicko-reformowanej), a także 1 parafii prawosławnej. Z akt metrykalnych ekscerpowałam imiona i nazwiska konwertytów po chrzcie oraz ich imiona i nazwiska przed chrztem, a także wszystkie istotne dane mające związek z życiem konwertyty do czasu chrztu i z okolicznościami zmiany wiary. Dane te pozwoliły na uwzględnienie czynników socjologicznych i kulturowo-językowych w analizie imion i nazwisk konwertytów. Ograniczenie wykorzystanych w pracy źródeł do lat 1826–1850 wiąże się z czynnikami prawno-administracyjnymi. W 1826 r. w życie weszły przepisy Kodeksu Cywilnego Królestwa Polskiego, który nadał księgom metrykalnym status oficjalnych dokumentów państwowych, a na duchownych nakładał obowiązek dopełniania przepisów świeckich. W 1850 r. wprowadzono natomiast regulacje prawne uniemożliwiające konwertytom – z wyjątkiem nielicznych sytuacji – zmianę nazwiska podczas chrztu. Głównym celem mojej pracy było scharakteryzowanie antroponomastykonu imion i nazwisk konwertytów przed chrztem i po chrzcie, a także ustalenie zależności między imionami i nazwiskami konwertytów a ich statusem społecznym oraz przyjmowanym wyznaniem. W analizie przyjęłam jednolite kryteria opisu antroponomastykonów przed chrztem i po chrzcie oraz zbliżone kryteria opisu w zbiorze imion i nazwisk, co umożliwiło wskazanie cech charakterystycznych tych antroponomastykonów. Imiona konwertytów podzieliłam ogólnie na biblijne i niebiblijne, w grupie pierwszej wyodrębniając dodatkowo imiona starotestamentowe i nowotestamentowe, a w drugiej – imiona jidyszowe, pobiblijne imiona hebrajskie, imiona chrześcijańskich świętych oraz imiona niejasne. Okazało się, że w zbiorze imion po chrzcie nie poświadczono charakterystycznych dla antroponimii Żydów imion jidyszowych, pobiblijnych imion hebrajskich i imion starotestamentowych występujących tylko w tradycji żydowskiej. W antroponomastykonie nazwisk wyodrębniłam nazwiska 1) wskazujące na pochodzenie z rodu lewitów lub kohenów; 2) rabiniczne; 3) odimienne; 4) odtoponimiczne; 5) odetniczne; 6) odapelatywne; w grupie nazwisk odimiennych i odapelatywnych konieczne stało się wprowadzenie dodatkowych podziałów. W antroponomastykonie nazwisk po chrzcie znalazły się nazwiska charakterystyczne dla konwertytów, m. in. motywowane przez leksykę wskazującą na zmianę wiary. Z tego powodu liczba kategorii w zbiorze nazwisk po chrzcie jest nieco większa niż w zbiorze nazwisk przed chrztem. Na podstawie informacji zawartych w aktach udało się ustalić, że przyjmowane przez konwertytów imiona i nazwiska nawiązywać mogły do imienia lub nazwiska noszonego przed chrztem, a także – co zdarzało się częściej – mogły być związane z okolicznościami chrztu. Należy zaznaczyć, że dla większości imion i nazwisk takich zależności nie udało się wskazać. Ustalenia te pozwoliły zweryfikować dotychczasową wiedzę na temat konwersji w dziewiętnastowiecznej Warszawie, a także na temat imion i nazwisk konwertytów. Z analizy materiału wynika, że przyjmowane przez konwertytów imiona i nazwiska w większości nie wyróżniały ich spośród pozostałych chrześcijan.

Changes of first names and surnames accompanying religious conversion are an interesting research issue. In the 19th century, conversion from Judaism to Christianity entailed abandoning one's old community and joining a new one – with a different faith, customs, traditions and language, which impacted the anthroponomasticon of first names and surnames used in that community. In this difficult situation, the converts had to choose a first name that would accompany them throughout their life and surname to pass on to future generations. The subject of my dissertation are the first names and surnames of converts who changed their religion in Warsaw 1826–1850. The research material was taken from registers of parishes in Warsaw and neighbouring villages that are now part of the city: 13 Roman Catholic parishes, 1 Greek Catholic parish, 2 Protestant parishes (the Evangelical Church of the Augsburg Confession and the Evangelical and Reformed Church), and 1 Orthodox parish. The data collected included first names and surnames of the converts before and after baptism as well as any other information mentioned in the records. This allowed to include sociological and cultural-linguistic factors into the analysis of the converts' names. Limiting the scope of research to the period 1826–1850 was due to legal and administrative factors. In 1826, the Civil Code of the Kingdom of Poland came into force, which gave the parish registers the status of official state documents and imposed on the clergy the obligation to comply with secular regulations. In 1850 legal regulations were introduced that prevented converts from changing their surnames during baptism, except in special circumstances. The main purpose of my dissertation was to describe the anthroponomasticon of first names and surnames of converts before and after baptism, and to examine the relationship between the names and the converts' social status and adopted faith. For the analysis, uniform description criteria for pre-baptismal and post-baptismal anthroponomasticons, and similar description criteria for the set of first names and surnames were adopted, which made it possible to identify characteristic features of these anthroponomasticons. The first names of the converts were divided into biblical and non-biblical. The former group included Old and New Testament names, while the latter – Yiddish names, post-biblical Hebrew names, names of Christian saints, and unclear names. It turned out that the set of post-baptismal names did not include the names specific to the Jewish anthroponymy: Yiddish names, post-biblical Hebrew names, and Old Testament names found only in Jewish tradition. In the anthroponomasticon of surnames, the following categories were identified: 1) surnames indicating descent from a lineage of Levis or Kohens; 2) rabbinic surnames; 3) surnames based on first names; 4) surnames based on toponyms; 5) surnames based on ethnic origin; 6) surnames based on appellatives. Groups 3) and 6) were further subdivided. The set of post-baptismal surnames included surnames specific for the converts, e.g. names indicating a change of faith. For this reason, the number of categories in the set of post-baptismal surnames is slightly larger than in the case of pre-baptismal surnames. The information given in the records made it possible to establish that the first names and surnames adopted by the converts might have referred to the first name and surname worn before the baptism, or – which happened more often – might have reflected the circumstances of the baptism. However, for most of the names, such connections were not found. The findings presented in my dissertation allowed me to verify the existing knowledge regarding religious conversion in 19th-century Warsaw, as well as first names and surnames of converts. The analysis of the material shows that most of the first names and surnames adopted by the converts did not differentiate them from other Christians.