Społeczna percepcja kobiet-ofiar handlu ludźmi w celu prostytucji. Analiza socjologiczna

Handel ludźmi jest zjawiskiem, o którym prawdopodobnie większość ludzi słyszała i posiada na jego temat pewną ogólną, powierzchowną wiedzę. W ostatnich dwóch dziesięcioleciach można również zaobserwować wzrost zainteresowania problematyką handlu ludźmi w Polsce wśród polityków, ustawodawców, ekspertów czy badaczy. Pomimo podejmowania licznych przedsięwzięć związanych z przeciwdziałaniem handlowi ludźmi, nie sposób jednak mówić o znaczącym wzroście wiedzy na ten temat. Wiedza o tym przestępstwie opiera się w zasadzie jedynie na bezrefleksyjnie powielanych kliszach. Również sam wizerunek ofiary handlu ludźmi jest mocno stereotypowy, niepoparty wiedzą naukową, ale potocznymi przekonaniami. Praca jest krytycznym spojrzeniem na społecznie wykreowany wizerunek ofiary handlu kobietami w celu prostytucji. Przedmiot refleksji został zanalizowany poprzez pryzmat teorii męskiej dominacji Pierre’a Bourdieu dotyczącej społecznie wytwarzanych różnic w postrzeganiu kobiet i mężczyzn oraz koncepcji stereotypów płciowych. Te bowiem założenia teoretyczne w dużej mierze tłumaczą społeczne korzenie wizerunku ofiary handlu kobietami w celu prostytucji. Praca stanowi próbę odpowiedzi na następujące pytania: jaki jest społeczny wizerunek ofiary handlu kobietami w celu prostytucji? Czy wizerunek ten jest spójny i jednolity, czy tez możemy mówić o różnych modelach, sposobach postrzegania ofiary handlu kobietami? Czy wizerunek ten jest podzielany w ramach wszystkich zbadanych przeze mnie sfer i grup społeczno-zawodowych czy też różni się między nimi? W celu zrekonstruowania społecznego wizerunku ofiary handlu kobietami zostało zrealizowanych kilka badań. Pierwszym z nich była analiza wysokonakładowego, ogólnopolskiego dziennika – Gazety Wyborczej. W tym celu zostało przeanalizowanych 353 publikacji z okresu 1991-2009. Kolejnym było badanie ankietowe wśród 114. przedstawicieli organów ścigania (funkcjonariuszy policji i Straży Granicznej), ponieważ grupa ta ma największe prawdopodobieństwo zetknięcia się z ofiarą przestępstwa handlu ludźmi. Ostatnie badanie polegało na analizie treści wszystkich 59. orzeczeń sądowych w sprawach o handel ludźmi w celu prostytucji toczących się w latach 1997-2009. Umożliwiło ono wgląd w opinie sędziów na temat ofiar handlu kobietami. Wyniki badań wskazują na to, że ofiara handlu kobietami w celu prostytucji jest postrzegana stereotypowo. Na podstawie przeprowadzonych badań można mówić o dwóch modelach postrzegania ofiary handlu kobietami, znajdujących się na przeciwległych biegunach. Pierwszy związany jest z postrzeganiem jej jako wyrachowanej, chciwej prostytutki, która nie doznała dużej krzywdy, ponieważ sprawcy zmuszali ją jedynie do tego, czym i tak wcześniej się zajmowała. Drugi, skrajnie różny od pierwszego model opiera się na paternalistycznym sposobie postrzegania ofiary handlu kobietami jako niewinnego, ale naiwnego i „niezbyt bystrego” dziewczęcia. Warto przy tym zaznaczyć, że te obydwa sposoby postrzegania ofiary handlu kobietami wystąpiły w materiale empirycznym pochodzącym ze wszystkich przeprowadzonych badań – zarówno w analizie prasy, badaniach opinii funkcjonariuszy organów ścigania oraz analizie orzecznictwa polskich sądów. Istotnym punktem wyjścia dla zrozumienia specyfiki handlu ludźmi w celu prostytucji jest zdanie sobie sprawy z tego, że jest to przestępstwo popełniane wyłącznie na kobietach, a więc ściśle związane z płcią ofiary. Wizerunek ofiary handlu ludźmi jest moim zdaniem silnie skorelowany ze społecznym odbiorem kobiety. Bycie ofiarą jest bowiem emanacją cech kobiecych – posłuszeństwa, poddaństwa, bierności, z drugiej strony – pazerności, chytrości i przebiegłości.

Trafficking in human beings is a known phenomenon, however most people posses a general, superficial knowledge about it. In the last two decades a growing interest in issues of human trafficking can be observed in our country, especially among politicians, policy makers, experts and researchers. Despite a number of projects related to the counteracting trafficking in human beings, a significant increase in reliable knowledge in this subject is yet to come. Unfortunately, the knowledge regarding this crime is essentially still based only on mindlessly duplicated clichés. The image of victims of trafficking is heavily stereotyped, being based not on scientific evidence, but on colloquial knowledge. This thesis takes a critical look on the socially created image of the female victim of trafficking for prostitution. The object of my study is analyzed by using the Pierre Bourdieu theory of masculine domination concerning socially produced differences in the perception of women and men, as well as the concept of gender stereotypes. In fact, these theoretical assumptions largely explain the social roots of the image of women trafficked for prostitution. This thesis is trying to answer the following questions: what is the social image of women trafficked for prostitution? Is this image consistent and uniform, or are there different models (patterns) of the victims of trafficking in women? Is this image shared across all examined areas and socio-professional groups or are there some differences between them? In order to answer these questions several studies have been conducted. The first of these was the analysis of high-volume, nationwide daily newspaper – Gazeta Wyborcza. For this purpose, 353 publications from the period of 1991-2009 were analyzed. Another study was a survey conducted among 114 functionaries of law enforcement agencies (Police and Border Guard), as this group is most likely to come into contact with victims of human trafficking. Last research was the analysis of the content of 59 Judgments in all court cases of human trafficking which took place in the years from 1997 to 2009. Conducted analysis has allowed me to get an insight into the opinions of the judges about the victims of trafficking in women. The results indicate that the victim of trafficking in women is perceived very stereotypically. One of the findings suggests that we cannot talk about one, but two basic depictions of female-victim of human trafficking. Moreover, according to the results of my research, two models of the perception of victims of trafficking in women can be recognized. These models are contradictory to, hence they can be described as located at opposite poles. The first model is related to the perception of victim as a calculated, greedy prostitute who has not suffered much because the perpetrators forced her only to continue doing what she has already been doing. The second model, far different from the first one, is based on a paternalistic perception of a trafficked woman as an innocent, but naive and "not very clever" maiden. It should be noted that these two ways of looking at victims of trafficking in women occurred in all the empirical data from the conducted research – both in press analysis, survey of law enforcement representatives and in the analysis of Polish courts’ Judgments. An important starting point for understanding of the specificity of the offense of trafficking for prostitution is to realize that it is a crime committed exclusively to women, and it is very closely related to the sex of the victim (gender violence offence). The image of a victim of trafficking in human beings is, in my opinion, highly correlated to the public perception of women. Being a victim is in fact an emanation of female characteristics – obedience, submission, passivity, and, on the other hand – greed, cunning and guile.