Regulacyjna rola przyjmowania perspektywy w spostrzeganiu emocjonalności innych ludzi: znaczenie dyspozycyjnych i sytuacyjnych aspektów procesu

Doniesienia empiryczne wskazują, że przyjmowanie perspektywy zewnętrznej może znacząco modyfikować różne aspekty spostrzegania innych ludzi oraz ustosunkowania wobec nich. W prezentowanych badaniach eksplorowano związki pomiędzy różnymi przejawami procesu przyjmowania perspektywy, a spostrzeganiem emocjonalności w relacjach międzygrupowych i interpersonalnych. Interesowano się: 1) dyspozycyjnym aspektem procesu, rozumianym jako indywidualnie kształtowana umiejętność przyjmowania perspektywy, a także 2) sytuacyjnym przyjmowaniem perspektywy, rozumianym jako doraźna koncentracja uwagi na perspektywie zewnętrznej. Pierwsza część programu badawczego o charakterze korelacyjnym dotyczyła związków egzocentryzmu – dyspozycyjnego wymiaru przyjmowania perspektywy - z różnymi aspektami spostrzeganej emocjonalności innych ludzi, w tym członków grupy własnej i obcej. W serii czterech badań (badania I – IV) weryfikowano hipotezy o współwystępowaniu egzocentryzmu z atrybucją innym emocji, zróżnicowanych ze względu na znak, wymiar pierwotności/wtórności, a także z nasileniem infrahumanizacji (szczególnego rodzaju zniekształcenia w spostrzeganiu innych, dotyczącym właśnie wymiaru emocjonalności). Uzyskane wyniki oraz ich reanalizy potwierdziły przewidywania dotyczące spostrzegania członków grupy obcej – wraz ze wzrostem egzocentryzmu wzrastała skłonność do przypisywania innym większej liczby lub częstości przeżywania emocji. Otrzymane rezultaty dotyczące emocji wtórnych i pozytywnych, a także nasilenia infrahumanizacji, interpretowano w kategoriach ograniczenia tendencyjnego spostrzegania innych. Uzyskano również istotne zależności pomiędzy egzocentryzmem i niektórymi przejawami spostrzeganej emocjonalności członków grupy własnej, miały jednak one mniej systematyczny charakter. Seria badań korelacyjnych pozwoliła również na analizę znaczenia sposobu określania grupy własnej i obcej dla spostrzeganej złożoności emocji innych ludzi. Kategoryzacja dokonywana samodzielnie przez badanych (vs narzucona) ograniczała spostrzeganą częstość przeżywania emocji w obrazie grupy własnej, a zarazem sprzyjała atrybucji większej częstości przeżywania emocji członkom grupy obcej. Druga część programu miała charakter eksperymentalny. Badano regulacyjną rolę sytuacyjnego przyjmowania perspektywy w ograniczaniu zniekształceń spostrzegania emocji innych (operacjonalizowanych jako przejawy infrahumanizacji). Konsekwentnie interesowano się także regulacyjną rolą dyspozycji do przyjmowania perspektywy w spostrzeganiu emocjonalności innych oraz interakcji sytuacyjnego i dyspozycyjnego aspektu przyjmowania perspektywy. W trzech badaniach weryfikowano hipotezy dotyczące znaczenia naśladowania ekspresji mimicznej, odzwierciedlającej przyjmowanie perspektywy na podstawowym, organizmalnym poziomie (badanie VI), refleksyjnego koncentrowania uwagi na innych (badanie V), a także przestrzennego wymiaru procesu przyjmowania perspektywy (badanie VII). Uzyskano rezultaty wskazujące na ograniczenie zniekształceń w spostrzeganiu emocji innych poprzez aktywizację perspektywy drugiej osoby za sprawą naśladowania jej ekspresji mimicznej. Efekt ten interpretowano w kategoriach zwiększania uogólnionego poczucia bliskości z naśladowaną osobą. Przeciwny efekt – wzrostu infrahumanizacji - uzyskano w wyniku aktywizacji przestrzennej perspektywy drugiej osoby. Zadanie rotacji perspektywy przestrzennej, obciążając zasoby poznawcze, nasilało zniekształcenia. Rezultat interpretowano w kategoriach rodzaju kodu (społeczny vs przestrzenny), w jakim przyjmowana jest perspektywa zewnętrzna, jako kluczowego dla efektywności tej strategii w ograniczaniu negatywnych ustosunkowań wobec innych. Nie uzyskano konkluzywnych wyników dotyczących wpływu koncentrowania uwagi na Ja vs Innych na poziom zniekształceń w obrazie emocjonalności innych. Pojawiły się jednak pewne przesłanki do wnioskowania o możliwości modyfikacji poziomu zniekształceń, za pomocą strategii koncentracji na Ja, wzmagającej autorefleksję i procesy samokontroli. W drugiej części programu badawczego otrzymano również rezultaty potwierdzające względną niezależność od czynników sytuacyjnych ustosunkowań osób o większej dyspozycji do przyjmowania perspektywy. Zgromadzone rezultaty potwierdzają regulacyjną rolę wyróżnionych aspektów procesu przyjmowania perspektywy dla spostrzegania emocjonalności innych. W interpretacji podkreślane jest znaczenie motywacji, refleksyjnego charakteru zjawisk generowanych przyjmowaniem perspektywy, a także względnie autonomicznego charakteru ustosunkowań wobec innych (których źródłem jest dobrze uformowana umiejętność przyjmowania perspektywy), ograniczających tendencyjność pochodną od procesów kategoryzacji. Rezultaty prezentowanych badań mogą również stanowić inspirację do opracowania i projektowania różnego rodzaju oddziaływań wychowawczych, edukacyjnych i profilaktycznych, ograniczających negatywne i krzywdzące innych zachowania.

Empirical findings suggest that external perspective taking can, in many respects, significantly modify our perceptions of and attitudes towards others. The purpose of the present research was to investigate the relationships between various aspects of perspective taking and perception of other people's emotionality both in intergroup and interpersonal relations. The two areas of interest were 1) the dispositional aspect of the process, defined as individually developed ability to take perspective, and 2) situational perspective taking, defined as short-term focus on external perspective. The first part of the research programme was correlational and focused on the relationships between exocentrism (dispositional aspect of perspective taking) and various aspects of perceived emotionality of others, including ingroup and outgroup members. A series of four studies (studies I—IV) were conducted to test hypotheses regarding co occurrence of exocentrism with attribution of emotions distinct in their positive/negative dimension, primary/secondary character, as well as the severity of infra-humanization (a specific kind of bias in the perception of others, affecting the dimension of emotionality). The results and their re-analysis confirmed predictions with respect to the perception of outgroup members: the tendency to attribute greater number and/or frequency of emotions increased as a function of exocentrism. The findings concerning secondary and positive emotions, as well as severity of infra humanization were interpreted in the context of limiting biases in the perception of others. Significant correlations were also found between exocentrism and some aspects of perceived emotionality of ingroup members, but these were less consistent. In addition, correlational studies helped investigate the significance of the way we determine ingroup and outgroup for the perceived emotional complexity of others. Participants’ own categorization (vs imposed categorization) reduced the perceived frequency of emotions in the ingroup, while enhancing the attribution of more frequent emotions to outgroup members. The second part of the programme was experimental and examined the regulating role of situational perspective taking in moderating distortions in the perception of other people’s emotions (distortions operationalized as evidence of infra-humanization). Consequently, the focus was also on the regulating function of dispositions towards perspective taking in the perception of other people's emotions and the interaction between the situational and dispositional aspects of perspective taking. Three studies were conducted to test hypotheses concerning the significance of mimicking facial expressions, reflecting perspective taking on the basic, organismal level (study VI), reflective focusing attention on others (study V), as well as the spatial dimension of perspective taking (study VII). The results suggested reduced bias in the perception of other people’s emotions through activation of another person’s perspective by means of mimicking their facial expressions. This effect was interpreted as contributing to the increase in the generalized sense of closeness to the mimickee. The opposite effect of increased infra-humanization was obtained by triggering the spatial perspective of another person. By putting a strain on cognitive resources, the task of rotating the spatial perspective increased bias. This finding was interpreted in the context of the code (social vs. spatial) used to assume external perspective, as crucial for the effectiveness of this strategy for limiting negative attitudes towards others. There results concerning the effect of focusing attention on the Self vs. Others on the level of bias in the perception of other people's emotionality were inconclusive. There was, however, some evidence suggesting possible modification of the severity of bias through concentration on the Self, which appeared to enhance self-reflection and self-control processes. The results obtained in the second part of the research programme also confirmed relative independence from situational factors of attitudes in individuals more inclined to perspective taking. Our findings support the concept of the regulative role of analysed aspects of the perspective taking process for the perception of others' emotionality. The interpretation emphasizes the significance of motivation, reflective nature of the phenomena triggered by perspective taking, as well as the relatively autonomous character of attitudes towards others (resulting from a well-developed ability to take perspective) as factors that reduce bias arising from categorization processes. The results of the present research may be used to develop and design all sorts of educational and preventive methods and measures aimed at moderating behaviours that are negative and harmful to others.