Inaczej niż pisać. Tekst i kontrtekstowość jako problem metodologiczny i etyczny. Lévinas i antropologia postmodernistyczna

Celem rozprawy jest odpowiedź na dwie zasadnicze grupy pytań. Pierwsza z nich, ogólniejsza, dotyczy problemu, czy możliwe jest wyróżnienie pewnego momentu w rozwoju humanistyki i nauk społecznych w XX w., kiedy w pewnych obszarach tych dziedzin w wątpliwośc podaje się podstawową językową formę tekstu będącą nośnikiem wiedzy i wymiany idei. Jakie są powody powątpiewania w jej użyteczność i meutralność? W jakims sensie, nie rezygnując całkowicie z akademickich praktyk pisarskich, niektórzy autorzy podejmują próby przekroczenia tego, co postrzegają jako ograniczenia tradycyjnej tekstowości? Proponuję termin „kontrtekstowość” na określenie tego rodzaju zjawisk krytyki i redefinicji tekstu. Węższe pytania dotyczą tego, czy istnieje pole pozwalające owocnie zestawić ze sobą filozofię Emmanuela Lévinasa i prace tak zwanych amerykańskich antropologów postmodernistycznych. Zestawienie takie znajduje uzasadnienie w przyjętym przeze mnie założeniu analitycznym, że zajmować mnie będzie problematyka podważania i krytykowania norm tekstów o tyle, o ile wynika owo podważanie w istotnej mierze z przesłanek etycznych – stąd też dobór dwóch analizowanych formacji myślowych. Nie oznacza to jednak powierzchownego skupienia na fakcie, że i Lévinas i antropologowie posługują się pojęciem Innego. W rzeczywistości rozumieją je oni odmiennie. Sensowną podstawą do zestawienia są dopiero poglądy na etyczne i epistemologiczne implikacje tekstu. Zajmując się dwoma szczególnymi przypadkami sprzeciwu wobec ograniczeń tekstu jako nośnika wiedzy i metafory przedmiotu poznania, zastanawiam się nad tym, jak tekst kształtuje wiedzę. Podejmuję również temat „pisania inaczej”: inaczej niż to dotąd czyniono, ale także inaczej to jest hermetycznie, niejasno, w sposób, który sprawia, że tekst jest dla czytelnika wyzwaniem.

The aim of the dissertation is to answer two main groups of questions. The first one, which is more general, includes the issue whether it is possible to distinguish a certain moment in the development of the humanities and social sciences in the 20th century, when in some areas thereof the basic linguistic form of text in which the results of research are presented and ideas exchanged is being questioned. What are the reasons behind doubts about its usefulness and neutrality? In what ways, without giving up the academic practices of writing altogether, do certain authors try to overcome what they perceive as traditional limitations of the text form? I propose a term “countertextuality” to cover these phenomena of critique and reformulation of text. The narrower question involved is: is there a common ground for a fruitful exchange between the philosophy of Emmanuel Levinas and the so-called American postmodern anthropology? The juxtaposition is justified by the assumption that my analysis of the problematic of how textual norms are critiqued and subverted will be limited to two cases in which the ethical motivations play a crucial role. This, however, does not imply merely a superficial similarity of the usage of the category of the Other, which is in fact employed differently by Levinas and the anthropologists. The real ground for comparisons between them are their views on the epistemological and ethical implications of language and text. Writing about two particular cases of resistance to the limitations of text as means of communication and as a metaphor of object of research, I suggest a way of thinking about how text shapes knowledge. I also reflect on the aims of “writing otherwise”: otherwise than it has been done before but also differently, hermetically, unclearly, posing a text as a challenge to a reader.