Trajedyja o Mszej (1560) Bernardina Ochina. Studium o utworze i edycja krytyczna

Rozprawa stanowi edycję krytyczną „Trajedyi o Mszej” Bernardina Ochina. Opracowywany utwór został przełożony na język polski i wydany w 1560 r. w oficynie Daniela Łęczycy w Pińczowie nakładem Francesca Lismanina, jednego z przywódców Kościoła reformowanego w Małopolsce. Przedstawiona praca składa się z dwóch głównych części: studium monograficznego utworu oraz komentowanej edycji krytycznej. Część pierwsza, studium monograficzne, służy omówieniu historycznych aspektów tekstu, jego literackich wzorców i okoliczności wydania. W rozdziale pierwszym przedstawiono biografię autora, podsumowano stan i przedstawiono zarys fabuły utworu. Rozdział drugi posłużył do nakreślenia tła dla głównych problemów poruszanych w dziele Ochina: wiadomości o reformacyjnych sporach eucharystycznych we wczesnej nowożytności. W rozdziale trzecim scharakteryzowano przekład, naświetlając różnice między polską i włoską wersją utworu, a także omówiono innowacje wprowadzone przez anonimowego tłumacza polskiego. Rozdział czwarty zawiera analizę okoliczności wydania utworów opublikowanego w 1560 r. Uwzględniono w nim przedstawienie bieżącej sytuacji zgromadzenia ewangelickiego w Pińczowie, jego program wydawniczy oraz edukacyjne i propagandowe cele stawiane przez to środowisko. W rozdziale piątym omówiono polemiczne dialogi publikowane w Polsce lub przez polskich autorów, które pokrywają się tematycznie z dziełem Ochina. Posłużyło to do analizy sposobów, w jakie gatunki przez nich wybierane pomagały osiągać zakładane cele perswazyjne poprzez aranżowanie fikcyjnych rozmów przedstawianych w tych tekstach. Rozdział szósty wprowadza kontekst reformacyjnych egzegez Apokalipsy, które stosowane były przez Ochina i innych autorów protestanckich, by łączyć quasi-tragediowe struktury utworów polemicznych z wyrażaniem przekonań millenarystycznych. W rozdziale siódmym przeanalizowano wzorce literackie (zarówno łacińskie, jak i wernakularne), które stanowiły punkt odniesienia dla alegorycznych postaci wprowadzonych do „Trajedyi”. Wskazano na trzy główne obszary, z których pochodziły służące za najważniejsze konteksty dzieła: literaturę reformacji niemieckiej i szwajcarskiej od początku XVI w., piśmiennictwo włoskiej diaspory heterodoksyjnej z ok. połowy XVI w. i reformacyjne pamflety angielskie z lat ok. 1530–1550. Na część drugą składają się poszczególne komponenty krytycznego opracowania utworu. W rozdziale pierwszym przedstawiono szczegółowo opisane zasady wydania, według których sporządzono transkrypcję „Trajedyi” opartą na zachowanych przekazach tekstu w starych drukach. Rozdział drugi zawiera aparat krytyczny, opisujący koniektury wprowadzone do tekstu. Transkrypcja utworu stanowi rozdział trzeci. W rozdziale czwartym przedstawiono wykaz skrótów stosowanych w całej edycji, natomiast w rozdziale piątym umieszczono komentarz do tekstu, na który składają się objaśnienia językowe, rzeczowe i kontekstowe. Rozdział szósty stanowi słownik występujących w tekście „Trajedyi” wyrazów archaicznych wraz z definicjami i lokalizacjami w utworze. W rozdziale siódmym zamieszczono indeks odnośników biblijnych zidentyfikowanych w komentarzu.

The dissertation provides a complex critical edition of „Trajedyja o Mszej” [„Tragedy on Mass”] by Bernardino Ochino. The edited literary piece was anonymously translated into Polish, impressed in 1560 in the printing house of Daniel of Łęczyca in Pińczów, and financed by Francesco Lismanino, who acted as one of the leaders of the Reformed Church in Minor Poland. The hereby presented dissertation is divided into two main parts: a monographical study of the text and an annotated critical edition. Part I, the monographical study, discusses diverse historical aspects of the text, its literary patterns, contexts, and reasons for its publication. Chapter 1 introduces the biography of the author, summarizes the state of art, and provides an outline of the „Tragedy”’s plot. Chapter 2 reflects selected information on the Reformation Eucharistic controversies in the early modern era and serves as an essential background for the main problems posed by Ochino’s work. In Chapter 3, the means of the Polish translation are discussed, exhibiting the differences between the Polish and Italian versions of the text, as well as presenting hypotheses on the main innovations introduced by the anonymous Polish translator. Chapter 4 is to analyze the circumstances of the text published in 1560. It includes a depiction of the current situation of the congregation in Pińczów, elements of its publishing programme, as well as educational and persuasive goals set by this circle. Chapter 5 discusses the dialogues that were published in Poland or by Polish authors and cover the thematic scope of Ochinos’s work. It is to analyze what genres the authors, who had been exploring problems similar to Ochino’s, chose to construct their fictional debates and meet their persuasive goals. In Chapter 6, the context of the Reformation Apocalypse exegesis is employed to examine how Ochino and other Protestant authors combined the quasi-tragical structure of the polemical texts with the expression of millennialist views. Chapter 7 deals with the question of literary sources (both Latin and vernacular) for the construction of the allegorical figures used in the „Tragedy”. Three main areas were consequently identified as relevant contexts: German and Swiss Reformation literature from the beginning of the 16th century, the writings of the Italian diaspora in the mid-16th century, and English Protestant pamphlets of ca. 1530–1550. Chapter 8 summarizes the main arguments and Chapter 9 introduces the already published papers by the dissertation author reworked for the presented study. Part II begins with, in Chapter 1, a detailed description of the transcription guidelines designed to transcribe the text of the „Tragedy”, based on the preserved text witnesses in early modern printed books. Chapter 2 comprises the critical apparatus with the evidence of textual modifications introduced to the „Tragedy”. Chapter 3 provides a transcribed text of the „Tragedy”. In Chapter 4, the bibliographical abbreviations introduced to the commentary are enlisted. The commentary itself – including linguistic, factual and contextual annotations – constitutes Chapter 5. Chapter 6 comprises the dictionary of early Middle-Polish vocabulary with definitions. Chapter 7 provides the register of Biblical references identified in the commentary.