Analysing culture-specific items in the Polish translation of The Queen's Gambit by Walter Tevis

Celem poniższej pracy magisterskiej jest analiza wybranych elementów kulturowych z powieści Waltera Tevisa The Queen’s Gambit, w tłumaczeniu Hanny Pustuły-Lewickiej Gambit królowej, wykorzystując kategoryzację Hejwowskiego (2004) i tym samym testując, czy jest ona wystarczająca do wyjaśnienia przekładu elementów kulturowych. Analizując te elementy kulturowe, które uległy egzotyzacji, niniejsza praca dąży do zgłębienia problematyki absolutnej nieprzekładalności kulturowej. Poza oceną adekwatności kategoryzacji Hejwowskiego, praca ma także na celu zbadanie przydatności kategoryzacji Petera Newmarka (2010) do klasyfikacji elementów kulturowych. Rozdział 1 opisuje podłoże teoretyczne niezbędne do późniejszego przeprowadzenia analizy. Pierwsza sekcja skupia się na przedstawieniu różnych perspektyw na pojęcie kultury z punktu widzenia antropologii, lingwistyki oraz translatoryki. Kolejna sekcja bada związek między kulturą a językiem, odwołując się do hipotezy Sapira-Whorfa (1929), a także stanowi wprowadzenie do analizy kluczowego związku między kulturą a tłumaczeniem. Następnie, prezentowane są modele Hofstede’a (1991) i Trompenaarsa (1997), które ilustrują istotność i złożoność różnic kulturowych w tłumaczeniu. Prezentacja ta prowadzi do wyjaśnienia pojęcia (absolutnej) nieprzekładalności kulturowej w ostatniej sekcji, kluczowego dla późniejszej analizy. Rozdział 2 bada wpływ kontekstu kulturowego na tłumaczenie oraz zawiera szczegółowy przegląd narzędzi analitycznych, z których wybierane są te najbardziej odpowiednie do późniejszej analizy. Pierwsza sekcja omawia założenia zwrotu kulturowego, zapoczątkowanego przez Bassnett i Lefevere (1990), ze szczególnym naciskiem na znaczenie oddania sensu tekstu wyjściowego w tym podejściu. Końcowe sekcje zawierają obszerny przegląd kategoryzacji elementów kulturowych, które stworzyli Newmark (1988; 2010) i Aixelá (1996), oraz kategoryzacji strategii i technik tłumaczeniowych opracowanych przez Aixelę (1996), Daviesa (2003), Vinaya i Darbelneta (1958), Newmarka (1988), Lörschera (1991), Jääskeläinena (1993) oraz Hejwowskiego (2004). Do dalszej analizy wybrana zostaje kategoryzacja elementów kulturowych Newmarka (2010) oraz kategoryzacja strategii i technik tłumaczeniowych Hejwowskiego (2004). Rozdział 3 ma naturę praktyczną i skupia się na analizie tłumaczenia pięciu kategorii elementów kulturowych. Analizowane kategorie to: miejsca i instytucje, media i literatura, edukacja, nazwy marek/produktów oraz idiomy i kolokwializmy. W trakcie analizy testowana jest zarówno kategoryzacja Newmarka, jak i Hejwowskiego, a także poruszana jest kwestia absolutnej nieprzekładalności kulturowej. Końcowa część pracy zawiera wnioski.

The goal of this dissertation is to analyse the selected culture-specific items (CSIs) from Walter Tevis’ novel The Queen’s Gambit, as translated by Hanna Pustuła-Lewicka in Gambit królowej, applying Hejwowski’s (2004) categorization and thus testing its adequacy in accounting for the translation of CSIs. Through the analysis of those culture-specific items that underwent foreignization, the dissertation seeks to address the issue of absolute cultural untranslatability. Apart from testing Hejwowski’s categorization, the dissertation aims to assess the applicability of Peter Newmark’s (2010) categorization of CSIs for classifying them. Chapter 1 describes the theoretical basics necessary to conduct the analysis, providing a comprehensive background. It starts with the presentation of the views on the concept of culture from anthropological, linguistic, and translational perspectives. This is followed by an exploration of the relationship between culture and language, supported by the Sapir-Whorf (1929) hypothesis, which subsequently leads to an examination of the key relationship between culture and translation. Subsequently, Hofstede’s (1991) and Trompenaars’ (1997) models are presented, illustrating the importance and complexity of cultural differences in translation. The presentation leads to the explanation of the concept of (absolute) cultural untranslatability in the last section, crucial for later analysis. Chapter 2 is dedicated to exploring the implications of culture for translation, providing a detailed overview of and selecting the necessary tools for later analysis. It begins with a discussion of the objectives of the cultural turn that was initiated by Bassnett and Lefevere (1990), with a particular emphasis on the importance of sense-for-sense translation within this approach. The final sections provide an extensive overview of categorizations of culture-specific items, such as those established by Newmark (1988; 2010) and Aixelá (1996), and categorizations of translation strategies and techniques developed by Aixelá (1996), Davies (2003), Vinay and Darbelnet (1958), Newmark (1988), Lörscher (1991), Jääskeläinen (1993), and Hejwowski (2004). Newmark’s (2010) categorization of CSIs and Hejwowski’s (2004) categorization of translation strategies and techniques are selected for subsequent analysis. Chapter 3 focuses on the analysis of five categories of culture-specific items, namely places and institutions, media and literature, education, brand/product names, as well as idioms and colloquial expressions. Throughout the analysis, the applicability of both Newmark’s and Hejwowski’s categorizations is tested, as well as the issue of absolute cultural untranslatability is addressed. The final part of the thesis presents conclusions.