Modalność deontyczna w tekstach prawa pierwotnego Unii Europejskiej - na przykładzie tekstów w języku polskim i języku hiszpańskim

Praca ta poświęcona została zagadnieniu modalności deontycznej w tekstach prawa pierwotnego Unii Europejskiej sporządzonych w języku polskim i języku hiszpańskim. Stanowi ona tym samym próbę opisu fragmentu nowego zjawiska, którym jest język prawny Unii Europejskiej, w aspekcie, w jakim dotyczy on sposobu wyrażania praw i obowiązków. Dysertacja jest pracą interdyscyplinarną, łączącą metodologię językoznawstwa i nauk prawnych. Przyznaje się w niej jednak pierwszeństwo narzędziom lingwistycznym. Podstawowymi celami pracy są: przedstawienie, na podstawie przyjętych założeń teoretycznych, sposobu wyrażania modalności deontycznej w tekstach prawa pierwotnego Unii Europejskiej, sporządzonych w językach polskim i hiszpańskim oraz analiza porównawcza wyżej wymienionych tekstów z punktu widzenia ich wzajemnej tożsamości modalnodeontycznej. Praca podzielona jest na trzy części, poświęcone odpowiednio zagadnieniu tekstu prawnego (część I), zagadnieniu modalności (część II) oraz przedstawieniu środków wyrażania modalności deontycznej w tekstach prawa pierwotnego Unii Europejskiej (część III). Dwie pierwsze części mają zatem charakter teoretyczny, ostatnia łączy natomiast aspekty teoretyczne z analityczno-materiałowymi. W pierwszej części pracy omówiono takie zagadnienia jak pojęcie tekstu prawnego, proces jego tworzenia oraz interpretacji, problematykę przepisu prawnego i normy prawnej, tematykę języka tekstu prawnego oraz rodzaje tekstów prawa pierwotnego Unii Europejskiej. Pozwoliło to dostrzec różnice w stosowanych aparatach pojęciowych nauk prawnych i językoznawstwa. Konfrontacja stanowisk teoretycznoprawnych i językoznawczych pozwoliła także na przyjęcie wybranych założeń teoretycznych, stanowiących podstawę do skonstruowania zastosowanego w tej pracy aparatu badawczego. Drugą część pracy poświęcono zagadnieniu modalności. Przedstawiono w niej podstawowe ujęcia modalności właściwe odpowiednio dla logiki, nauk prawnych oraz językoznawstwa. W rozdziale dotyczącym problematyki modalności w językoznawstwie omówiono zarówno typy modalności, jak i ich wykładniki gramatyczne oraz leksykalne właściwe dla języka polskiego i języka hiszpańskiego. Rozważania te zostały następnie wykorzystane w części III pracy, stanowiąc uzupełnienie wspomnianego już aparatu badawczego. Z zaprezentowanych w tej części pracy ujęć modalności najbardziej adekwatną do opisu nacechowania modalnego przepisów prawnych była językoznawcza teoria modalności Lyonsa. Trzecia część pracy, stanowiąca najważniejszą część dysertacji, złożona jest z sześciu rozdziałów. Przedstawiono w niej zbudowany na potrzeby tego opracowania aparat teoretyczny oraz wyniki analizy materiału badawczego, na który składają się Traktat o Unii Europejskiej, Traktat o funkcjonowaniu Unii Europejskiej oraz Karta Praw Podstawowych Unii Europejskiej sporządzone w języku polskim i języku hiszpańskim. Zastosowane narzędzia badania pozwoliły uchwycić charakterystyczne dla języka prawnego sposoby realizacji poszczególnych parametrów, składających się na struktury nacechowane deontycznie, takich jak adresat, funktor oraz czyn. Rzeczone parametry stanowią także podstawowe elementy budowy zarówno wypowiedzenia deontycznego, jak i normy prawnej. Wykorzystanie aparatu nauk prawnych pozwoliło ponadto wyodrębnić funktory modalne charakterystyczne dla języka prawa, a niemające tej funkcji w języku ogólnym. Oznacza to, że identyfikacja nacechowania deontycznego w tekstach prawa pierwotnego Unii Europejskiej nie może opierać się wyłącznie na interpretacji tych tekstów na gruncie języka ogólnego. Analiza porównawcza badanych tekstów prawa pierwotnego Unii Europejskiej z punktu widzenia ich wzajemnej tożsamości modalno-deontycznej pozwoliła natomiast wykazać ogromną różnorodność w sposobie realizacji całych struktur nacechowanych deontycznie w obu językach. Właściwa interpretacja tych tekstów nie byłaby zatem możliwa bez zastosowania zasad wykładni prawa.

The thesis is devoted to deontic modality in Polish and Spanish texts of primary law of the European Union. It therefore constitutes an attempt to partly describe a recent phenomenon, constituted by the emergence of the legal language of the European Union. The specific issue addressed is how it expresses rights and obligations. The approach adopted is interdisciplinary and combines methodologies of both linguistics and legal sciences. However, priority is given to methods developed within linguistics. The main objectives of the thesis are (i) to present a linguistic and partly legal analyses of how texts of primary law of the European Union drawn up in Polish and Spanish express different modalities; and (ii) to perform a comparative analysis of the abovementioned texts from the point of view of their mutual modal-deontic identity. The dissertation is divided into three parts, which are devoted respectively to legal text (part I), modality (part II) and presenting means of expressing deontic modality in texts of primary law of the European Union (part III). The first two parts are therefore theoretical, while the last one combines both theoretical and analytical aspects. The first part of the work discusses such issues as the concept of a legal text, the process of its creation and interpretation, the concept of a legal provision and a legal norm, the language of legal texts and sources of primary law of the European Union. The second part of the thesis is devoted to the issue of modality. Basic approaches to modality in logic, legal sciences and linguistics are presented here. In the chapter on linguistic approaches to modality both the types of modality and their grammatical and lexical exponents relevant to Polish and Spanish are discussed. The results of theoretical considerations are subsequently employed in part three, and used to further refine the research methodology. In particular it is argued that, among linguistic theories of modality presented, that of John Lyons results the most suited to adequately analyze deontic modality of legal provisions. The third part and the most important part of the dissertation consists of six chapters. It presents the theoretical framework created for the purposes of this study as well as the results of the analysis of the material consisting of the Treaty on European Union, the Treaty on the Functioning of the European Union and the Charter of Fundamental Rights of the European Union, all drawn up in Polish and Spanish. The applied framework has allowed to capture ways, specific to the legal language, of implementing particular parameters that make up the deontic structures, such as the addressee, the functor and the deed. These parameters constitute basic elements of both deontic utterance and of legal norm. On the other hand, the application of jurisprudence framework to the material at hand have played a crucial role in identifying expressions that are modal functors in legal language, but not so in common language. This result argues against limiting the procedure of identifying modal markings in UE primary law to linguistic analysis alone. A comparative analysis of the examined texts of primary law of the European Union based on the premise of their mutual modal-deontic identity allowed to demonstrate a considerable variation in the ways of implementing entire deontic structures in both languages. Thus the thesis brings arguments supporting the claim that the interpretation of UE primary laws needs to rely on several methods of law interpretation.