„Pół godziny tęsknoty”. Ślady pamięci o kolonializmie i autorytaryzmie we współczesnej kulturze portugalskiej

Niniejsza praca magisterska dotyczy portugalskiej pamięci zbiorowej i współczesnych manifestacji śladów pamięci o Estado Novo, a konkretnie splotu dwóch jej obszarów – pamięci o kolonializmie oraz autorytaryzmie. Przez kategorię „śladu pamięciowego” rozumiany jest tutaj fragment rzeczywistości wywodzący się z przeszłości i do niej odsyłający, uobecniony w teraźniejszości w sposób szczątkowy lub zdekonstekstualizowany. Kluczową dla pracy jest kategoria saudade, rozumiana jako kategoria tożsamościowa, a także kulturowo specyficzny typ pamięci nostalgicznej będący szczególnym sposobem budowania relacji między współczesnością a przeszłością. Praca śledzi sposoby, w jakie pamięć o autorytaryzmie reżimu Estado Novo i ówczesnych politykach kolonialnych powraca po symbolicznej cezurze rewolucji 1974 roku, analizując środki transmisji pamięci – zarówno te związane z materialnymi, jak i niematerialnymi (ucieleśnionymi) formami zapisu. Analizowane są tutaj zarówno materiały archiwalne (jak tytułowa audycja radiowa „Meia Hora da Saudade”), jak i współczesne zjawiska o charakterze performatywnym (zespół wydarzeń wokół obchodów 25 kwietnia), a także wybrane prace artystyczne podejmujące grę z dokumentem archiwalnym (jak film z gatunku „dokumentu-fikcji” – „A Metamorfose dos Pássaros”, reż. Catarina Vasconcelos, 2020; czy spektakl „Catarina e a Beleza de Matar Fascistas”, reż. Tiago Rodrigues, Teatro D. Maria II w Lizbonie, 2020).

The main focus of this thesis is the Portuguese collective memory and the contemporary manifestations of memory traces of Estado Novo, specifically the intertwining of the memory of colonialism and authoritarianism. The category of “memory trace” is understood here as a fragment of reality derived from the past and re-presented in a form of a residual or deconstextualised leftover. The central category of the thesis is saudade, understood both in identity terms and as a culturally specific type of nostalgic memory that participates in the process of (re)shaping a relationship between the present and the past. The thesis focuses on the ways in which the memory of the authoritarianism of the Estado Novo regime and its colonial politics returns after the symbolic caesura of the 1974 revolution. It also seeks to analyse the means of memory transmission through both material and immaterial (embodied) forms of recording: archival documents (such as the eponymous radio programme “Meia Hora da Saudade”) and contemporary phenomena of a performative nature (the events stemmed from the 25th of April celebrations), as well as the work of selected artists that address archival documentary (such as, a “documentary-fiction” film, “A Metamorfose dos Pássaros”, directed by Catarina Vasconcelos, 2020; or performance “Catarina e a Beleza de Matar Fascistas”, directed by Tiago Rodrigues, Teatro D. Maria II, Lisbon 2020).